Back to top

[286] DE MVSICA LIBER SEXTVS.

QVOD NON PONENDA SIT TERtia Musicae pars, quae metrica nominatur, sed ad rhythmicam metrorum tractatio pertineat: et vtrum plus laudis mereantur, qui tenorem vnius vocis metrica lege constantem inuenerint, an qui inuentum artificioso plurium vocum cantu composuerint. CAPVT PRIMVM.

SVperest nunc vt de metris ac versibus ac eorum canoris differentijs dicamus, quorum tractationem plerique, qui de musica scripserunt, tertiam ipsius partem esse dixerunt, ob eam, quae inter metrum et rhythmum inuenitur, differentiam. Diuus tamen Augustinus et fere omnes, qui de rhythmis ac metris tradiderunt, ad eandem musicae partem metrum et rhythmum pertinere censuerunt. Iuxta quorum opinionem duae solum musicae partes poni ac considerari debebunt, altera quae sonorum differentias iuxta situm et locum in acumine et grauitate consistentes, altera quae differentias eorundem iuxta motum aut moram in tarditate et celeritate posita sensu ac ratione perpendit. Quae positio valde rationi consentanea videtur esse nobis: quandoquidem non eodem modo rhythmus et metrum inter se, quo rhythmus et harmonia differre noscuntur. Rhythmus nanque et Harmonia differunt secundum genus, quemadmodum locus et tempus, neque vnius ad alterum comparatio fieri potest: quia non fiet inter eiusdem generis quantitates, neque enim quidquid est rhythmus dicitur esse harmonia, aut contra. Rhythmus autem et metrum habent se vt genus et species, nam vtrumque ad temporis quantitatem pertinet, et quidquid est metrum rhythmum esse necesse est: quamuis non quidquid est rhythmus, metrum etiam esse necesse sit. Et metrorum quidem in rhythmica tractatio respondebit ei, quae de modis est in harmonica, ita vt per omnes inuicem partes correspondere sibi merito iudicari queant: tempora enim rhythmica sonis harmonicis, quorum motus aut moras metiuntur, respondere iure censentur: et pedes qui temporibus constant, interuallis, quae fiunt ex sonorum permixtionibus, conferuntur. Rhythmi vero, qui ex pedibus rite copulatis componuntur, generibus, quae ex interuallis ordine debito dispositis consistunt, recte poterunt comparari, et denique metra ac versus, quae rhythmorum immoderatis progressibus certos fines ac terminos iuxta mirabile metricarum legum artificium imponunt, modis ac tonis, qui certas ac determinatas, tam in numero sonorum, quam in ordine per illos procedendi constituunt harmonias, maxima cum ratione videntur posse conferri. Est igitur metrum legitima pedum copulatio ad aliquem certum numerum vsque protracta, vltra quem progredi non potest; in quo vno differt a rhythmo, qui quamuis in legitima pedum copulatione consistat, nullum tamen habet eorum numerum certum aut determinatum, in quo subsistere lege aliqua constringatur, et sicut in harmonica necessaria fuit modorum tractatio, vt immoderatae licentiae per diuersas generum dispositiones confuse ac promiscue vagandi modus aliquis praefigeretur, et harmonias iuxta certas et harmonicarum legum ratione praescriptas, modorum naturas, progrederetur: et tonorum etiam necesse fuit tractationem instituere, vt in diffinito in acuminibus attollendis grauitatibus laxandis sonorum [287] numero finis ac terminus praescriberetur, sic etiam opus fuit in rhythmica de metris tractare, quae terminarum rhythmis praescriberent, et illis velut modum statuerent, idem enim est Graece metrum quod Latine modus; vnde Graeci [metron ariston] esse dicunt, et Cicero modum in re quaque optimum esse dixit, ac vt moderata immoderatis meliora sunt, ita commensurata incommensuratis praeferuntur. Nam, vt Ptolemaeus ait, [summetrotera euleptotera], hoc est, quanto quaeque commensuratiora sunt, eo melius ac facilius percipiuntur: vnde multo iucundiores sunt cantus, qui certo pedum numero metricis legibus constituto procedunt, quam qui nullo metro sed rhythmo solo, quo ad libitum canenti fuerit, protrahuntur. Quod est in causa, vt illae musicae compositiones, quae ad aliquem tenorem metrica lege constantem institutae sunt, siue sint vnius vocis, siue plurium libentius ab omnibus auscultentur, quam quae nullo proposito tenore ad compositoris libitum, quamuis artificiosiores esse videantur, vagari tamen absque certo ac determinato fine deprehenduntur. Quamobrem subijt animo non prorsus contemnenda ea quidem cogitatio rei etiam in dubium versae iam pridem apud nostrae aetatis homines, vtrum plus laudis mereatur thematis inuentio, an vocum aliquot accessus, hoc est, vt rudes quoque intelligant, vtrum pluris faciendum, si quis tenorem naturalem inuenire queat, qui omnium mentes afficiat, qui hominis animo insideat, qui denique ita haereat memoriae nostrae, vt saepe, ne cogitantibus quidem nobis subrepat, in quem perinde atque e somno experrecti prorumpamus: quod in pluribus tenoribus vulgo receptis quotidie licet experiri, an si quis ad repertum eiusmodi, vt dixi, tenorem addat tres pluresve voces, quae tanquam illustrent eum sectionibus fugis, mutationibus, vt practici dicunt, modi, temporis, ac prolationis, vt prioris generis homines cum Quintiliano Phonascos appellemus, alterius symphonetas, quam vocem non poenitendi autores vsurparunt. Cuius rei sit exemplum, qui primus inuenit tenorem. Praeter rerum seriem, quae apud gallos a pueris et a virginibus Deo sacris in Missa de beata Virgine vnisona voce cantatur: sit ne ingenio praeferendus eis, qui sex aut septem vocibus eum a nobis cantari posse fecerunt. Qua in re duo mihi videntur debere considerari: nam posito iam quod cantus figuratus, in quo potius quam in plano rhythmum et metrum diximus inueniri, et vnius vocis et plurium esse potest, alterum erit, vtrum cantus vnius vocis, cantui plurium vocum praeferri debeat: alterum duobus canticis plurium vocum propositis, quorum alter ad aliquem tenorem prius inuentum, alter sine vllo tenore institutus sit, vter eorum praestantior esse censeatur, et de priori quidem videtur, tenorem vnius vocis inuenire, plus ingenij, eum autem pluribus cantandum vocibus distribuere, plus artis prae se ferre. Hoc enim non nisi periti et in musica valde exercitati facere possunt: illud vero naturali quadam ac ingenita virtute, magis quam arte praediti et saepe alias fecerunt, et nunc quotidie facere dignoscuntur: vt fuerunt illi qui suauissima et hymnorum et earum, quas sequentias vocant in Ecclesia, cantica inuenerunt: et plerumque etiam, qui musicam nesciunt, in tenoribus inueniendis mirum in modum valent, vt apparet in lingua vulgari nostra, vel Itala, vel Gallica. Caeterum negare non possumus, in eundem hominem vtrunque incidere posse, vt et foeliciter tenores inueniant, et inuentis alias voces superaddat, vbi duplex sane est virtus. Sed nos de praestantia in duobus hisce differimus, quare si, vt Aristoteles perhibet, vere laudem meruit, qui cuiusuis disciplinae principia reperit, reliqua enim perfacile est (vt inquit ille) superaddere, non intelligo cur ille prior simplicis vocis artifex ei cedere debeat, qui non tam facile inuenit, quam inuentis addit. Atque etiam quando musica delectationis velut mater est, vtilius multo existimo, quod ad plurium delectationem pertinet, quam quod ad paucorum; vnius autem vocis insignis ac nobilis tenor et verbis aptis prolatus apud homines; plures oblectat doctos pariter ac indoctos. Artificium enim illud quatuor pluriumve vocum quotusquique est etiam inter eximie doctos, qui vel mediocriter saltem intelligat? tametsi omnes quidem cum audiunt, laudant, ne quis si vituperet indoctior habeatur. Quod autem symphonetae phonascis concedant, [288] et nostra hac tempestate et ante aliquos item annos luculenter ostendunt: quando nulla fere est hodie Missae compositio, que non ex antiquo themate quopiam sit deprompta. Praeterea is musicae cantus, qui ad liberales caetus et in conuiuijs principum adhiberi solet, non est hic plurium vocum artificiosus, qui nisi conspectis libris cantari non potest: nam praeter hoc, quod raro inueniuntur quatuor aut quinque, qui suauiter ac scienter cantare norint, prope semper aliquis error committitur, qui auscultantium aures vehementer offendit ac fatigat, et verba ipsa plurium artificiose canentium vocibus occultantur, vt nihil nisi sola melodia possit audiri. Quod ostendit Aristoteles sectionis decimaenonae problemate nono; vbi solitarias cantilenas, quae ad vnam lyram, quam quae ad plures canuntur, idcirco suauius asserit auscultari, vel quia facilius qui audiunt scopum ac finem canentis assequuntur, vel quia suauitas in pluribus seruari non potest, et ipsius etiam cantilenae tenor offuscatur, ac totus pene deletur, veruntamen ille simplicior cantus in principum caetus adhibetur, in quo vel superum laudes canuntur, vel antiquorum heroum memoria digna gesta narrantur. Hanc enim canendi materiam cantori praescribit Hesiodus cum ait in theogonia, [autar aedos, mousa on therapon pleia proteron anthropon humnesei, makaraste theous hoi olumpon echousin.] Et Creteus Marone teste.

Semper equos atque arma virum pugnasque canebat.

Quod etiam videtur Horatius ostendere cum dicit pene se vidisse apud inferos.

AEolijs fidibus querentem

Sappho puellis de popularibus,

Et te sonantem plenius aureo

Alcaee plectro, dura nauis,

Dura fugae mala, dura belli.

Vtrunque sacro digna silentio

Mirantur vmbrae dicere: sed magis

Pugnas. et exactos Tyrannos

Densum humeris bibit aure vulgus.

Verum potissimam causam, quod vnius vocis cantus magis oblectat, quam plurium, hanc esse crediderim, quod nuda ac simplici voce non rhythmus solum, sed metrum fere semper canitur, tam in verbis, quam in sonis. Nihil enim, praesertim in vulgaribus cantilenis, cani videmus, quod metrum non sit, et, vt, inquit ille.

Metra parant animos;

Qui verba metro et harmonia inclusa potentius in animos hominum influunt. Quibus de causis atque alijs in illorum sententiam ire non grauabor, qui phonascos eximios neutiquam inferiores symphonetis existimant. De posteriore vero quod etiam considerandum esse diximus, superius dictum est, multo gratiorem esse cantum, qui ad aliquem tenorem, cui prius assuetae sint aures, institutus est, quam qui nunc primo a symphoneta prout libet instituitur; nam, vt, inquit Horatius.

Rectius, Iliacum carmen deducis in actus,

Quam si proferres ignota, indictaque primus.

Et Aristoteles in problematis, quaerens cur suauius cantilenam quam nouimus, quam eam quam ignoramus, audire solemus: hanc inter alias causam adducit, quia cum agnoscimus quod cantatur, tunc melius velut scopum, quem musicus intendit, assequimur: quod contemplatu suaue est, et res consueta quam insueta suauior auribus accidit: praeterea quia cum auditur nota cantilena, varios in ea modulanda modos, quibus optimus canendi artifex vtitur, [289] maiori cum voluptate percipimus, vnde maiori etiam habentur in pretio celeberrima illa moteta Iodoci Pratensis; Inuiolata; Benedicta es caelorum regina; Praeter rerum seriem; quoniam ad cantus, qui a multis seculis in Ecclesia instituti, et ab omnibus audiri soliti sunt artificium plurium vocum adiunctum est, quam ea quorum ipse subiectum inuenit. Veruntamen his omissis, quoniam ea tractandi alibi conuenientior erit locus, ad institutum nostrum properemus, in quo metrorum exempla vnius vocis cantu, vt in rhythmis fecimus, afferemus: quatenus et ea, quae ab antiquis tradita sunt, ipso in cantu manifestiora fiant, et quae a nobis, ipsa rei veritate ducente, tradentur, ab omnibus euidentius ac facilius percipiantur.

Quod metra ex pedibus creantur, non pedes ex metris, et quod in silentio compensatur tempus, quod deest semipedi, cum in eum metrum desinit, vt pes impleatur, et ad quot vsque tempora sileri potest. CAPVT II.

QVae de thematum inuentione et artificiosa plurium vocum compositione considerata sunt, vicem praefationis obtineant, et ad metri tractationem redeamus; quod ex his, quae iam dicta sunt, constat esse legitimam pedum iuncturam numero modoque finitam. Ex qua definitone liquet, non pedes e coniunctis metris, sed metra e coniunctis pedibus procreari: quandoquidem inter metrum et rhythmum hoc interesse dictum est, quod in rhythmo contextio pedum nullum certum habet finem, in metro vero habere dignoscitur: atque ita contextio haec pedum et rhythmi, et metri esse intelligitur, sed ibi infinita, hic autem finita. Quare vnus pes metrum esse non potest, quia metrum ex pedibus componitur: neque possunt dici pedes vbi nusquam duo sunt: metrorum autem duobus pedibus constantium haec exempla Diuus affert Augustinus quae suo tempore vulgatissima et vulgo cani solita, credendum est.

Ite igitur camoenae

Fonticolae puellae,

Quae canitis sub antris

Mellifluos sonores.

Cuiusmodi est illud Horatij

Ludia dic per omnes,

Et similia, quibus hi soni possunt adaptari [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,2LP,Mv,Sv,Sv on staff3] quater repetiti, quia quatuor meta satis ad id, quod intendit, esse putat: intendit autem ostendere; duos pedes, quibus singula constant, etiam si temporum sint imparium, rite metrum componere; quamuis contrarium his, quae superius dicta sunt de legitima pedum copulatione, hoc esse videatur: ex his duobus pedibus prior est choriambus, alter bacchius, quorum hic quinque, ille sex temporum est: quae metra quidem esse, negare non possumus, et eo quod pluribus vno pedibus constant, certumque finem habent, et ipsarum etiam aurium iudicio conuincitur. Non enim hoc metrum tam suaui sonaret aequalitate, aut fine tam concinno clauderetur, si non inesset ei numerositas illa, quae profecto esse, nisi hac in parte musicae, non potest: falsa vero esse, quae de pedum debita copulatione tradita sunt, existimari non debent; non enim aut numeris quicquam est certius, aut illa pedum commemoratione et collatione ordinatius. Nam ex ipsa numerorum ratione, quae nullo modo fallit, expressum est, quidquid in eis ad mulcendas aures, et ad obtinendum in rhythmo principatum, valere perspeximus. Quam ob rem, vt in plausu seruetur aequalitas, sine qua necesse est eum claudicare, nec vllo modo pedibus posse consistere, tempus vnum post bacchium [290] silendum est, vt aequetur choriambo, et metris cum plausu repetitis iucunda numerositate aures demulceantur, quod manifestius erit, si vnius temporis sonus post bacchium ponatur, et vtroque modo repetamus; cum vnius temporis silentio sic [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Svcd,Sv,Sv,MP,2LP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Svcd,Sv,Sv on staff3] addito vero sono sic [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Svcd on staff3] fit enim ex bacchio antispastus, qui sex temporum, vt choriambus, est: quod in verbis, quoniam eius aetate nondum erant hae notae ad canendum accommodatae, sic Diuus Augustinus ostendit.

Quae canitis sub antris[signum] Quae canitis sub antris;

Cum breui silentio: cum ipsius autem additione sic,

Quae canitis sub antrisve Quae canitis sub antrisve.

Nam ex his si alterutrum non fiat, aut longa vltima amplius erit producenda, aut plausu omnino claudicabit. Vnde liquido constat, silentium vnius temporis vel sonum aut syllabam breuem addi oportere, quam cum addimus, nec longae vltimae vltra solitam productionem, neque vllum silentium in eis metri repetitione sensus desiderat. Veruntamen quamuis ad canenda huiusmodi metra, certissima fit hae Diui Augustini doctrina, multo tamen aptius esse videtur illud vnum tempus post choriambum silere, si dictio in eo terminetur, aut sonum vnius temporis interponi: vt faciunt Germani in hoc fine cuiusdam cantici, quod inferius apponemus [ClefC1,Sv,Svcd,Mv,Sv,MP,Mv,Sv,Sv on staff3] quo poterunt eadem verba cantari.

Quae canitis [signum] sub antris,

aut cum sono interposito sic [ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Quae canitisve sub antris,

Oportet igitur inconcusse firmiterque tenere, haec silentiorum spatia certa in metris esse: quare cum inueniemus aliquid deesse pedi, vt cum alijs legitime copulari valeat, considerare nos oportebit, vtrum dimenso atque annumerato silentio compensetur, sed inuestigandus est silentij modus, neque enim infinitus in metris esse debet, aliter nanque disciplina non constaret, neque vlla ipsius scientia posset haberi: iamque in hoc metro, vbi post choriambum bacchium esse comperimus, vnum tempus deesse, quo addito sex etiam tempora post choriambum sequerentur, facile id aures senserunt, et in repetitione metrorum tanti spatij silentium interponere coegerunt, quantum vnius temporis sonus, aut syllaba breuis occuparet, quod si post choriambum locetur spondaeus, duo nobis ad caput redeuntibus cum silentio tempora peragenda sunt, veluti hoc est [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Sv,Sv,SP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Sv,Sv,SP on staff3] Quae canitis fontem- Quae canitis fontem-.

Nemo enim est, qui silendum esse non sentiat, vt cum ad caput redimus, plausus non claudicet: sed vt experiri queamus quanta silentij huius mensura sit, vnus sonus dichronus, aut vna syllaba longa adijcienda est, vt fiat.

[ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Quae canitis fontem vos. Quae canitis fontem vos.

Fit enim e spondaeo quatuor temporum pede molossus par temporibus choriambo, at si post choriambum iambus locetur; silenda sunt tria, vt in hoc patet.

[291] [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Svcd,Sv on staff3] Quae canitis locos.

Quod vt exploretur addi possunt haec tria tempora, siue per alterum iambum, siue per trochaeum siue per tribrachum, hoc modo, cum altero iambo.

[ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Quae canitis locos bonos.

Et fiet pes dijambus; cum trochaeo.

[ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv on staff3] Quae canitis locos monte:

Et erit antispastus: cum tribracho

[ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Mv on staff3] Quae canitis locos nemore.

His enim additis, quoniam sine silentio aequalis et iucunda repetitio fit, et plausu adhibito tantum spatij haec tria singula tenere inueniuntur, quantum illud, in quo silebamus, manifestum est ibi trium temporum silentium esse debere. Potest etiam post choriambum vna syllaba longa aut duae breues constitui, vbi necesse erit quatuor silere tempora, nam etiam sic choriambus diuidi potest, vt simplo et duplo leuatio sibi positioque conueniant; huius metri exemplum illud est Horatij choriambo et pyrrhichio constans;

Edite regibus [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd on staff3] et ex choriambo et longa quod affert Augustinus

Quae canitis res [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] cui si addas quamlibet ex quinque quatuor temporum pedibus, implebis sex temporum pedem, vt nullo desiderato silentio repetatur; exempli gratia, addito spondaeo,

Quae canitis res pulchras [ClefC3,Sv,Mv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] cum dactylo [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv on staff3] Quae canitis res in bona:

cum amphibracho;

Quae canitis res bonumve; [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] cum anapaesto;

Quae canitis res teneras; [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] qui duo pedes non possunt non rite copulari cum sit vterque choriambus: et denique cum proceleusmatico.

Quae canitis res modo bene [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Mv on staff3]

Quibus cognitis atque concessis satis apparere credo, neque minus vno tempore sileri posse, neque plus quatuor temporibus sileri oportere: nam ipsa haec est, de qua tam multa dicta sunt, moderata progressio: quandoquidem in omnibus pedibus nulla leuatio aut positio amplius, quam quatuor occupat tempora. Itaque cum aliquid canitur, aut pronuntiatur, quod habeat certum finem, et plus habeat quam vnum pedem, et naturali motu atque numerorum consideratione sensum aequabilitate quadam demulceat, iam metrum esse dicendum est: quamuis enim minus habeat, quam duos pedes, tamen quoniam excedit vnum, et silere cogit non sine mensura, sed quantum satis est implendis temporibus, quae alteri [292] debentur pedi, pro duobus pedibus auditus accipit, quod duorum pedum occupat tempora, donec ad caput redeatur, dum annumeratur sono etiam certum atque dimensum interualli silentium.

De longitudine metri et versus et de mirabili analogia, quae inter haec duo et inter ea cum pedibus et temporibus inuenitur. CAPVT III.

HAEC fere omnia, quae de temporum silentio dicta sunt, ex tertio Diui Augustini de Musica libro desumpsimus, et multa alia quae ad hoc nostrum institutum pertinere videbantur, desumere non verebimur: quando nemo alius Graecorum aut Latinorum hanc musicae partem ex professo melius tractauit: cuius sex de Musica libri ab eo iam matura aetate, mira et ingenij dexteritate et plena musicae facultatis scientia scripti sunt; sed propter disciplinae huius imperitiam, et ipsius rei nimis abstrusae difficultatem a paucis leguntur, et a paucioribus intelliguntur, quorum alij, quoniam bonarum artium imperiti sunt, eos negligunt: alij vero, quanquam alijs bonis artibus imbuti sunt, musicam tamen non attigerunt. Vnde illos ad poeticam pertinere putant, quia versuum ac metrorum exempla et non cantus, vt ispi arbitrantur, in eis adducta conspiciunt qui considerare deberent, in ipsa metrorum diuersitate diuersas cantus figurati species inueniri, neque ad eas significandas alijs figuris opus est, si metra, vt tunc fiebat, semper canerentur, neque ipsius aetate notulas aut figuras, quibus in cantu nunc vtimur, inuentas fuisse, quia tunc, vt diximus, eis opus non erat: sed postquam barbaries hanc musicae disciplinam, vt caeteras omnes inuasit, sex syllabas Guido Aretinus circa nostrae salutis annum millesimum et vigesimum ad canendum dicitur applicuisse: et postea quidam Ioannes de Muris cantor, vt dicunt, Parisiensis non minus, ingeniosus quam eruditus, cantus figuras ad diuersas in sonis moras dignoscendas excogitauit: sed illuc vnde digressi sumus reuertamur. Ex his ergo, quae dicta sunt, constat, metrum a duobus pedibus initium sumere, siue ipso sono pedis, siue ad implendum quod deest annumerato silentio, nunc autem, quoniam inuenimus vnde metrum esse incipiat, inuestigemus etiam quonam vsque procedat: quandoquidem quod finitum est, aliquem suae durationis certum ac determinatum finem habere debet, vltra quem progredi nequeat. In cuius inuestigatione oportebit, nos cum Diuo Augustino ad illam, de qua saepe diximus et saepe dicendum est, quaternariam progressionem respicere: et quando metrum a duobus pedibus incipit, ipsa ratio satis docet, vsque ad octo pedes id posse protendi: vt quemadmodum in pedibus a duobus temporibus ad octo longitudinem protrahi debere, satis validis rationibus ostensum est, sic etiam metri a duobus pedibus vsque ad octo longitudo protrahatur. Versus autem longitudo quanta esse debeat, hoc modo poterimus inuestigare, id enim nunc solum in versu necesse est considerare; quoniam illud commune cum metro habet, nam de reliquis, quae versus propria sunt, inferius conuenientior tractandi locus est constitutus. Versum igitur a doctis eum appellari traditum est, qui duobus membris certa ratione dimensis copulatisque constaret: et cum duobus membris, non duobus pedibus dictum sit, cumque nemo nesciat, versum non vnum pedem sed plures habere, necessum est membrum longius esse, quam pedem: nam si breuius sit, versum duobus pedibus minorem esse posse manifestum est. Pedi vero aequale esse non potest, quoniam idem erunt pes et membrum, et non plures quem duos pedes, vt non plura quam duo membra versum habere oportebit. Quocirca relinquitur omnino maius esse debere, at si aequalia duo membra sint, praeposterari versus poterit, vt prima pars sine discrimine vltima, et vltima prima fiat: quo ne accidat, satisque appareat, discernaturque in versu alius esse membrum, quo incipit, aliud quo desinit, recusare non possumus in aequalia membra esse oportere. Id ergo in pyrrhiochio [293] consideremus, in quo manifestum est ex his, quae diximus, membrum tribus temporibus minus esse non posse: quoniam id primum plus est quam pes. Versus igitur minimus, qui duobus membris constare debet, sex temporum est posset, nisi prohiberet illa praeposteratio, quam in versu omnino vitari diximus oportere. Septem etiam habere posset, quia possunt in tria et quatuor inaequalia partiri: sed cum ea tres pyrrhichios semissemque contineant, debebitur vnius temporis silentium, dum ad principium reditur, vt spatium vltimi pedis impleri, quo annumerato minimus versus puaciora, quam octo tempora deprehenditur habere non posse. Vt ergo minimus pes, qui etiam primus est, minus quam duo et maximus plura quam octo tempora habere non potest: ita minimus, qui primus est versus, nec pauciorum esse quam octo, nec maximus, quo ampliorem esse non oportet, plurium quam triginta duum esse debebit, si animum ad illam progressionem retulerimus, de qua toties tam multa dicta sunt. Atque inter pedem et versum haec mirabilis analogia reperitur, vt vbi maximus pes desinit, ibi minimus versus incipiat. Sed inter pedem et metrum, et versum multo mirabilior inuenitur: nam quoniam pes a duobus temporibus, metrum a quatuor, versus ab octo sumit initium; manifeste in his tribus omnes tres dimensiones inesse perspiciuntur, in pede linearis, in metro superficialis, in versu corporea: neque quaelibet, sed cubica, quae solidarum est optima; sicut in metro quadrata rectilinearum pulcherrima, vt tempus etiam, quod minimum est, et indiuisibile instar puncti haberi debeat. Metri vero longitudo minor quam versus esse non debet, licet metrum id, quod minimum est, minus quam minimus versus esse constiterit: metrum nanque a duobus pedibus, versus a quatuor, aut illud a duorum pedum spatio, hunc a quatuor annumerato silentio incipere demonstratum est. Metrum autem, vt quaternariam progressionem seruet, octo pedes non excedet, quos etiam versus, cum metrum sit, ratione ipsa postulante aequum est non excedere. Rursus cum versus non sit longior, quam triginta duum temporum, et metri sit eadem longitudo, quae et versus (hoc enim vno differt a versu, quod talem membrorum aut commatum coniunctionem, quales in versu praecipitur, non requirit, sed tantum, vt ille, certo fine clauditur) neque debeat longior esse, quam versus manifestum est, vt versum pedes octo, ita metrum triginta duo tempora excedere non oportere. Quam ob rem erit idem spatium temporis, et idem numerus pedum et metro, et versui communisque quidam terminus, vltra quem progredi vtrumque non debeat: quamuis metrum quadruplicatis pedibus, a quibus esse incipit, versus autem quadruplicatis temporibus, a quibus et ipse incipit esse, finiatur: vt crescendi scilicet modum, quaternaria illa ratione seruata, metrum cum versu in pedibus, versus cum metro in temporibus communicare voluisse deprehendantur. Non me latet tamen a Mario Victorino et alijs rei metricae scriptoribus numerum pedum in versu, qui heroicus non sit, ad decem et duodecim vsque pedes traditum esse, protendi posse: qui si erunt anapaesti, vel alij quinorum aut senorum temporum, absque dubio triginta duum temporum spatium excedent. Veruntamen quamuis vlterius, quam ad octo pedes versus ac metri longitudo protrahi nequeat, vt Diuus autumat Augustinus, fortasse non videbitur contra disciplinam, aut ipsius assertionem ad multo plura quam triginta et duo tempora posse protendi: nam si iuxta ipsum pes ad octo tempora, et metrum potest ad octo pedes vsque proferri, cur hi pedes quaternorum temporum erunt, ac non etiam quinorum et senorum, atque octonorum, vt octo bachijs, aut Creticis, et octo dijambis aut ditrochaeis, atque octo dispondeis constare possit? quod metrum erit sexaginta quatuor temporum, ita vt metrum aut versus maximus tot habeat tempora quot sunt pedes; sicut minimus tot tempora quot maximus pes, et fiet ex quadratura maximi pedis octo temporum, qui si longior videbitur quam vt sine vlla respirandi vice valeat enuntiari, non mirum id videri debebit ei, qui nouerit apud practicos si modus, et tempus, et prolatio, vt vocant, in canti perfecta sint, omnes figuras triplo se excedere, et semibreuem aequiualere tribus minimis, et breuem tribus semibreuibus, longam tribus breuibus, [294] maximam tribus longis, quod erit octaginta vniminimis, siue (vt rectius loquamur) temporibus, quae multo plura sunt, quam sexaginta quatuor. Quam vtique moram neminem puto sine interpollatione continuare posse. Quod etiam exemplis ostendi potest metrorum, quibus omnes nationes in saltationibus vtuntur; vt in illa, quam Pauanam Mediolanensem seu Passum et dimidium apud Italos diximus appellari, cuius cantum apponemus cum de metris dispondaicis agendum erit nobis.

Quod non vsque quaque verum sit in musica, vltimam syllabam in omni metri sine nihil referre longam aut breuem esse, et quod sit minimum metrum ex pyrrhichijs et quonam vsque procedat. CAPVT IIII.

VErum est etiam, quod ea, quae Diuus Augustinus membra vocat, ex quorum coniuncitione versum constare dicit, a Victorino et alijs rei metricae scriptoribus et membra et incisa diuersa ratione dicuntur, et colon et commata a Graecis vocari dicunt, quorum differentiam talem esse volunt, vt colum sit membrum, quod finitis constat pedibus, vt est illud apud Maronem

Hic currus fuit:

Comma vero quod pedem intersecat, vt illud:

Arma virumque cano.

Partes ergo versus, vt Victorinus ait, cum ex ea, qua coniunctus erat, parte dissoluitur, cola efficiunt; cum vero ea, qua coniunctus erat, parte abscinditur, particula, quae diuulsa ex eo est, comma dicitur: vt in illis versus soluatur, in his caedatur: sed haec apud bonos autores plerumque confunduntur: atque haec de membris et commatis, quoniam etiam metra sunt, vt inferius ostendemus, obiter dicta sint. Nunc ad metri considerationem cum eodem Augustino redeamus, propter cuius progressum ac longitudinem de versu nonnihil agere coacti sumus: et primo quaerit, vtrum in musica verum sit undequaque, quod poetae et eorum iudices Grammatici arbitrati sunt, qui nihil differre asserunt, in fine metri aut versus vltima syllaba longane an breuis locetur. Sed omissis breuitatis causa multis ingeniosis pariter ac doctis rationibus, quas ille in vtramque partem adducit, hoc tandem in musica obseruare nos praecipit propter eius synceritatem, quod poetae non obseruant in poesi propter canendi facilitatem, vt quoties necesse nobis est aliqua metra continuare, in quibus nihil debetur pedi, qudo silentio compensetur, eas ponamus vltimas syllabas, quas lex eiusdem numeri flagitat, ne cum aliqua vel aurium offensione, vel mensurae falsitate a fine ad initium redeamus: concedentes tamen illis, vt ita metra finiant, quasi deinceps nihil dicturi, atque ideo syllabam vltimam siue longam, seu breuem impune constituant. Nam in continuatione metrorum apertissime aurium iudicio conuincuntur, non vltimam syllabam ponere debere, nisi quae ipsius metri iure ac ratione ponenda est: vt si continuemus haec duo metra binorum pyrrhichiorum, in quibus nihil pedi debetur, propter quod silere cogamur.

Si aliquid es,

Age bene;

Male qui agit,

Nihil agit.

Suauiter quidem se insinuant, nisi vno in loco, vbi finis tertij cum initio quarti copulatur, non enim frustra sensu offenditur, cum omnium syllabarum nullo interposito silentio tempora singula expectat, et hanc eius expectationem defraudat concursus duarum consonantium. [295] T. et N. quae praecedentem vocalem longam esse cogunt, et in duo tempora extendunt, quod in cantu manifestius apparet, vt haec ostendunt exempla [ClefC1,Mv,Mv,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] in quibus sonus dichronus tertij vltimus debita plausu mensura non finit, canentem procedere: sed propter illam vltimae syllabae indifferentiam, quam poetae licere dicimus, nemo criminatur hoc metrum, cum tamen id syncerae atque seuerae aures nullo etiam accusante condemnent: nam facile, velut curui et recti differentia elucebit, si loco illius.

Male qui agit nihil agit,

substituatur,

Male qui agit homo perit.

Quod non ita accidit, si aliquid pedi debetur, nam exempli gratia, si vnius temporis debeatur spatium, quod silendum sit, et loco breuis vltimae longa ponatur, vt nihil silere opus sit, nihil interesse prorsus apparebit, breuis ne vltima cum silentio an longa sine silentio proferatur: nam quod in illo ad silentium, in hoc ad syllabae productionem potest referri; quandoquidem eodem modo ibi breuis vltima, quo hic longa percutitur, et post tantundem interuallum ad caput reditur, sed ibi quiescitur, donec spatium pyrrhichij pedis, hic donec longae syllabae compleatur: atque ita in vtroque par mora est, qua interposita remeamus, vt ostendit horum metrorum continuatio;

Si aliqua [signum] bene vis bene fac [signum] animo [ClefC3,Mv,Mv,Svcd,MP,Svcd,Mv,Sv,Mv,Mv,Svcd,MP,Mv,Mv,Sv on staff3]

Quae satis numerose consonant auribus. Sed quoniam dubitare posset aliquis, vtrum haec metra censeri debeant, an vnus pes anapaestus, qui spatij tantundem occupat, recordari debemus illius, quod in rhythmo diximus plausu iudicandum esse, pyrrhichione an proceleusmatico pede rhythmus procederet. Eodem nanque modo in his discernendum est plausus iudicio, sitne vnus pes anapaestus, an metrum ex duobus pyrrhichijs, aut ex duorum spatio consistens: nam metrum bis percuti debet in primo et tertio sono, quia duo pedes sunt, vt singulis positio leuatioque contingant: pes vero semel percutitur in tertio sono dichrono, quoniam est anapaestus, vt positio et leuatio ex quatuor temporibus bina inter se aequa ratione sortiantur. Quod si percutitur semel, hoc ideo sit, quia omnia metra pedibus quatuor temporum et infra constituta non singulis, sed binis quibusque pedibus plauduntur, exceptis dactylicis et spondaicis, et tunc pes non percutitur sed metrum. Ex quibus etiam liquet, minimum omnium metrum quatuor esse temporum, et ex pyrrhichio cum semipede monochrono et vnius temporis silentio, vel dichrono sine silentio, aut duobus pyrrhichijs integris constare: quorum exempla haec ex Diuo Augustino sumi poterunt, quia huiusmodi metra pyrrhichiorum pedum propter breuium syllabarum plurium continuationem apud nullum poetam, quem equidem sciam, inueniuntur; trium breuium cum silentio

Animus [signum] agilis [ClefC3,Mv,Mv,Svcd,MP,2LP,Mv,Mv,Mv on staff3] .pyrrhichij et longae,

Mala mens satis est: [ClefC3,Mv,Mv,Sv,2LP,Mv,Mv,Sv on staff3] .duorum pyrrhichiorum,

Malus homo male perit, [ClefC3,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] Huius metri vsus plurimus est in tympanis et fistulis, et in vulgaribus quibusdam cantilenis ad saltandum aptissimis. Proximum huic tetrum continet sex tempora, et fit vel ex duobus pyrrhichijs et [296] semipede monochrono cum vnius temporis silentio, vel dichrono sine silentio, aut ex tribus integris; vt in his apparet exemplis.

Quid erit homo [signum], qui amat hominem [signum] [ClefC3,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv,MP,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv on staff3]

Si amat in eo, fragile quod est: [ClefC2,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv on staff3]

Ibi bonus amor, vbi bona domus: [ClefC2,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv on staff3]

Hoc metri genere vtuntur bellici tympanistae, dum pedites legionarij passibus ordinatis incedentes pompatice progrediuntur, quod his sonis imitari possumus [ClefC2,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv on staff3] quod vulgo verbis a sono factis dicunt, talabalaban. Hoc metrum sequitur aliud octo temporum, vel ex tribus pyrrhichijs et sono monochrono cum silentio, seu dichrono sine silentio, vel ex quatuor integris compositum; huiusmodi:

Hominis animula, [signum] volat vt auicula, [ClefC1,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,MP,Svcd,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3]

Silemus autem velut respiremus, vel vt alijs canentibus locum demus, vt sine offensione per quoslibet sonos progrediantur:

Animus hominis est mala bonave agitans: [ClefC1,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv on staff3]

Animus hominis agit vt habeat ea bona. [ClefC1,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3]

Ad quod metri genus et ad his similes modos illud canticum institutum est, quod Hispani, villanum, vocant, eo quod villani ac rustici homines ad hoc frequentius, quam ad aliud saltare soleant: est enim ob pyrrhichij celeritatem tripudijs aptissimum. Vtuntur etiam hoc metri genere Bergomates apud Italis, et in eo lepidissimas cantilenas vulgo cantitant. Ad horum exemplar possunt etiam exempla reperiri metrorum decem, et duodecim, et quatuordecim, et sexdecim temporum, vsque ad octo pedum metra, vt Diuus Augustinus fecti: sed nobis haec satis visa sunt, ad ostendendum exemplis id quod volumus: vt iam tandem has minutias euadamus: quamuis enim approbant aures naturali quadam dimensione quod sonant, magis tamen laboriosum quam vtile est, tot syllabas breues inquirere, quas in coniunctione verborum contextas inuenire difficilius, ni fallor, est, quam si longas eis admiscere liceat: in modulationibus autem quae sine verbis fieri solent, facillimum est quotquot voluerimus exempla reperire. accedit etiam ad hoc, quod vsque ad primum et minimum versum peruenimus, et quae deinceps sequuntur, iam non metra solum sed versus etiam poterunt censeri, de quibus suo loco disseremus. Erunt autem metra pyrrhichiaca iuxta nostram hanc traditionem, si ad octo pedes vsque protrahantur, in septem specierum differentijs, vt prima sit quatuor temporum, altera sex, et sic ordinatae vsque ad sexdecim in vnaquaque duobus superadditis, quae pyrrhichij quantitas est. Nos enim metrorum diuersitatem non ex diuerso sonorum, sed temporum numero, et ex pedum etiam diuersitate sumendam esse censemus, sed inter haec vsitatissimum est tetrametrum catalecticum quindecim sonorum et sexdecim temporum, cuius est ille cantus, quo Bergomates vtuntur in suis cantilenis, qui est huiusmodi.

[297] [ClefC1,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Sv on staff3] bis repetitur sub huiusmodi verbis.

Bartolina Bartolina tu m'infraschi trop'il vis.

M'en promet' ala matin' et ala sera me desdis.

Cui respondere potest Latinum illud;

Perit abit aui pedis animula leporis.

De iambicis metris ac diuersis eorum speciebus. CAPVT V.

SEquuntur nunc iambica metra post pyrrhichiaca, vt post pyrrhichium iambus: quorum variae sunt species, et plurimus vsvs in musica et in poetica. Differunt tamen ea,quibus vtimur in musica, ab his, quibus vtuntur poetae, quoniam ad musicam propter eius synceritatem non admittuntur, nisi pura iambica, in quibus nullus alius pes iambo miscetur absque tribracho, qui temporibus illi par est: nam licet trochaeus et iambus paria tempora contineant, est tamen ei percussione contrarius. Quare, vt Terentianus ait:

Quid? non trochaeus temporum est aeque trium?

Est: sed trochaeo longa prior syllaba,

Breuis autem iambo, longa post: cui non potest

Longam trochaeus subdere, et breuem suam

Breui sequentis, qua fit hoc iambicum.

En cur iambo non trochaeus seruiat.

Qui metron ipse copulat trochaicum.

Nam cum iambicum per dipodiam canatur, si post iambum trochaeus locetur, incidet in antispasticum: quod tamen in fine trimetri atque aliorum fieri non prohibetur, vnde claudicare coguntur, vt in sequentibus apparebit. Poetae vero non hanc puritatem semper custodiunt, sed spondaeum, et quos ille creat pedes cum iambo admittunt, locis tamen imparibus. Quod Horatius factum fuisse putat, vt maiori cum grauitate et maiestate procederet, cum ait;

Primus ad extremum similis sibi non ita pridem

Spondaeos stabiles in iura paterna recepit,

Tardior vt paulo, grauiorque veniret ad aures.

At Terentianus affert aliam causam, sic enim inquit:

Nam mox poetae (ne nimis secans breuis

Et lex iambi verba pauca admitteret

Dum parua longam semper alterno gradu

Vrget, nec aptis exprimi verbis sinit

Sensus, aperte dissidente regula)

Spondaeon, et quos iste pes ex se creat,

Admiscuerunt, impari tamen loco.

Veruntamen cum poetarum carmina panguntur, spondaeus et reliqui quatuor temporum ad iambi reducuntur aequalitatem, vt aequali plausus quantitate procedat: quod in Hymnis [298] Ecclesiasticis quotidie fit in templis, et nos in his, quae afferemus exemplis, semper obseruabimus. Possunt etiam huius generis metra ad septem specierum differentias, vt pyrrhichiaca, reduci, quarum prima erit sex temporum; secunda nouem; tertia duodecim; atque ita deinceps tribus in vnaquaque superadditis vsque ad septimam, quae viginti et quatuor erit: sed vnaquaeque diuidetur in duas metrorum species, alteram cum silentio, alteram sine silentio. Erit autem metrum, in cuius repetitione siletur, catalecticum, quod est vna syllaba deficiens ab integro pede: acatalecticum vero, quod pleno pede terminatur, in cuius continuatione nihil siletur. Minimum ergo metrum in hoc genere sex tempora continet, fit autem ex iambo et sono monochrono cum silentio duorum temporum, quae debentur, vt secundus iambus expleatur, exempli gratia,

Beatus - amatus: [ClefC3,Svcd,Sv,Svcd,SP,Mv,Sv,Mv on staff3]

Alterum huius speciei, quod duobus iambis constat, sine silentio, et monometrum dicitur, quia per dipodiam vna percussione plauditur; qualia sunt haec

Beatus est Deum videns, [ClefC2,Svcd,Sv,Svcd,Sv,2LP,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3]

Veruntamen huiusmodi metrum apud poetas Latinos non facile reperitur, nisi sit illud comicum, Recedite et huic simile, facessite, et apud Hispanos, dexadme ya, et similia. Secundae speciei, quae nouem est temporum, catalecticum ex duobus iambis et sono monochrono cum duorum temporum silentio ad tertium pedem implendum, quod penthemimeris iambica dicitur, eo quod post duos pedes dissyllabos semipes restet, vt [ClefC2,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,SP,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] Beatus ille - fatis beatus.

Acatalecticum sine silentio, quale est illud Latinum, quod Seruius affert.

Deae meum decus: [ClefC3,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Ad huius metri genus institutus est cantus illius Hymni, qui canitur in corporis dominici festiuitate.

Sacris solennijs:

Vt in his sonis conspicari licet [ClefC3,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv on staff3] dixi autem cantum et non Hymnum ipsum, Hymnus nanque non ex iambici generis metris est, sed ex choriambicis. Est enim dicolos tetrastrophos ex tribus asclepiadaeis et glyconico constans, factus ad exemplar illius Hymni, qui incipit.

Sanctorum meritis, et caetera.

Quales sunt multae odae apud Horatium: quamuis hic orthometros, ille cacometros inueniatur, qui vt cani possit eo metri genere, quo factus est, mutandae sunt in cantu figurae: sed quo pacto id fieri debeat, inferius, cum de choriambicis agemus, dicetur: huius metri frequentissimus vsus est in vulgaribus cantilenis et saltationibus: ex Hispanis vna est.

Milagro no hazeys,

Dama si me prendeys.

Quod ostendit eius cantus vsitatissimus, qui est huiusmodi: [ClefC2,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,MP,SP,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] in quo aduertendum est Hispanos et Italos in similium metrorum continuatione, a fine vnius ad initium alterius plerumque pedem integrum silere, vt vtrumque metrum in positionem manus desinat, quod silentium non necessarium, sed voluntarium est, vt in exemplo, quod modo posuiums, ostensum est. Tertia differentiae duodecim temporum prior species dimetrum catalecticum dicitur ex tribus iambis et sono monochrono: nam in his catalecticis hoc iure tenendum esse puto, siue sit longa seu breuis [299] apud poetas vltima syllaba, semper eam in musica breuem esse debere, quia principium est iambi, qui semper a breui incipit, vt soni dichroni, qui deest, duo tempora ad spatium pedis explendum, in repetitione silentio compensentur, qualia sunt illa Prudentij.

Ades pater supreme, Quem nemo vidit vnquam.

Et dicitur hoc metrum anacreontion, quia reperiuntur apud Anacreontem eius generis metra laepidissima quam plurima, cuius hic cantus potest effingi.

[ClefC3,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,SP,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Ad quem modum cani possunt haec Petronij.

Anus reconta vino - Trementibus labellis.

Aduertendum est etiam in vulgaribus cantilenis penultimam syllabam in huiusmodi metris claudis, vt vocant, non duorum temporum, vt apud Latinos et Graecos, sed trium fieri et vltimam duorum, ne silere quidpiam et claudicare cogantur: ad hunc modum

[Salinas, De musica, 299] [SALMUS6 01GF]

ad quem canuntur haec duo Hispana, quae sequuntur duo praecedentis metri.

Milagro bien seria, Si vos senora mia

Nec longam trium temporum apud Latinos, saltim in fine poni posse negat Quintilianus. Quod non abhorret ab ijs, quae superius ex Victorino posuimus, et quae postea subiungit: nam de musicis loquens, afferunt, inquit, exempla, quae in metricis pedibus secum faciant, afferentes accessione consonantium momenta temporum crescere, tanquam, Thersandrus, constat duabus positione longis et breui vltima, qui fit pes Palimbacchius, huius primam positione longam correpta .e. litera esse manifestum est, quam si produxeris, vt interdum etiam metrici faciunt, vt pro e.[eta]. Graeca litera audiatur, quae semper natura longa est, fit vt etiam accedentibus duabus consonantibus longior prolixiorque videatur. Quippe cum trium temporum spacio aucta sit, quae duum fuerat, cum esset per e. correptam nomen elatum. Altera species est dimetrum acatalecticum celebre illud archilochium a iambico poeta Archilocho connominatum, constans pedibus simplicibus quatuor, seu duabus dipodijs integris, qualia sunt apud Graecos anacreontia multa, et multi Hymni, Ecclesiastici, vt illi Ambrosiani.

Iam lucis orto sydere.

Nunc sancte nobis spiritus.

Atque alij: quae metra, quoniam quotidie canuntur in templis, omnibus debent esse notissima, sed ex multis eorum cantibus hic vnum duntaxat apponemus.

[ClefC3,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,2LP,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv on staff3] Quartae differentiae prior species est dimetrum hypercatalecticum, quod vna syllaba praecedens superat, alcaicum ab Alcaeo poeta vocatum, quale est apud Horatium.

Syluae laborantes geluque.

Et similia, de quibus postea disserendum est. Nunc ad musicam exemplis, quae Diuus ponit Augustinus contenti erimus propter eorum puritatem, quia iambis omnibus constant: quamuis secundum mendose legitur, quod sic emendari poterit.

Volens bonum diem videre, Bene ipse viuat et videbit.

In quibus repetendis, vt in catalecticis duo tempora silenda sunt, quod hic cantus ostendit [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,SP,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] quod silentium saepe voce rumpitur tam in fine quam in medio per has interiectiones, ha, he, et huiusmodi. Altera est aliud metrum acatalecticum, alcmanium ab Alcmane poeta itidem lyrico appellatum, [300] sono dichrono praecedens superans, ex quinque iambis integris, qualia sunt Graeca multa apud Aristophanem, et illud Latinum quod Seruius affert;

Spernis decorae virginis thorum;

Et Hispanum hoc.

Conuiene mal dormir por bien velar.

[ClefC1,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,MP,SP,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Verba haec erunt ex Diuo Augustino

Bonum videre qui cupit diem, Bonus sit, hic videbit et Deum.

Siletur autem in horum repetitione pes integer, vt in reliquis pedum imparium, vt positione manus finiatur, quem finem iambici natura postulare videtur. Reperiuntur apud Hispanos in hoc metri genere multae cantilenae, sed cum epodo ferme omnes metri trium pedum et silentio etiam in medio trium temporum, qualis est illa vulgatissima.

Mongica en religion me quiero entrar,

Pro no mal maridar.

Ad eosdem modos sic [ClefC1,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,MP,SP,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Latina haec esse poterunt

Bonum videre qui cupit diem [signa] videbit et Deum.

Est autem epodus metrum maiori subditum eius sensum claudens, de quo latius in versuum tractatione disseretur. Quintae differentiae prior species est trimetrum catalceticum, quod Hipponactaeum ab Hipponacte iambico poeta dicitur, pedibus constans simplicibus quinque et sono monochrono, siue sit apud poetas syllaba longa, seu breuis, vt dictum est, quale est illud Horatij.

Vocatus atque non vocatus audit;

Vltimum illius odae, quae incipit.

Non ebur nec aureum.

In cantu exemplum duorum cum silentio tale est.

[ClefC3,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,SP,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] cui possunt accommodari duo metra Horatiana ex eadem ode ablato ex medio; Pauperem laboribus, vt sic possint continuari.

Genus coercet hic leuare functum,

Vocatus atque non vocatus audit;

Quoniam apud Augustinum deest huius metri exemplum librariorum (vt reor) imperitia: huic metri generi respondent vulgaria tam Hispanica quam Italica hendecasyllaba, vt ostendunt multi cantus, quibus in his pangendis vtuntur apud Italos vulgo Longobardi, Romani, et Siculi. Videtur etiam hoc aperte confirmare Dantes Aligierius inter Hetruscos poetas maximi nomini, cum in vltimi cantuum, quos de inferis composuit, initio, sic ait:

Vexilla regis prodeunt inferni.

Verso di noi, pero dinanzi mira,

Disse'l maestro mio, se tu'l discerni.

Ex quibus metris primum est Latinum, duo quae sequuntur Hetrusca, quae necesse est paria et eiusdem esse generis. Latinum autem manifestum est quinque pedibus constare iambis paribus in locis, et spondaeis in disparibus, vt poetis mos est, et syllaba; nam

[301] Vexilla regis prodeunt.

Dimetrum est acatalecticum, principium Hymni notissimi, cui addidit, inferni, vt aequaret illud ijs, quae sequebantur. Non tamen inficiamur ad alia metrorum genera posse cantari, variatis cantuum figuris in vulgaribus ob vocalium communitatem, vt inferius ostendemus. Posterior huius differentiae species est trimetrum acatalecticum omnium notissimum, quod ipsum quoque archilochium eadem ratione, qua supra dimetrum, appellatur; constat dipodijs tribus integris et pedibus simplicibus sex, vnde et versus senarios dicitur, tale est illud Horatij.

Beatus ille, qui procul negotijs.

Huius exemplum in cantu erit idem, quod et superioris adiecto sono dichrono, qui spacium sexti pedis expleat, hoc modo [ClefC3,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,2LP,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3]

Cui accommodabimus duos prudentij senarios ex Diui Romani vita, quia deest vnus apud Augustinum

Largire comptum carmen infantissimo,

Fac vt tuarum mira laudum concinnam.

Cui respondent ex vulgaribus hi versus, qui ab Italis Sdruzuli, hoc est, lubrici vicantur, vt ostendunt hi duo, qui sunt vltimi ex Arcadia Iacobi Sanazari.

Deh, pensa preg' al bel viuer preterito,

Sen'el passar de leth'amor non perdesi.

Trimetrum autem dicitur quia ter feritur, cuius causam Horatius tribuit pedis celeritati, ne crebrior, quam decet carminis maiestatem, esset in plausu percussio, sic enim ait,

Syllaba longa breui subiecta vocatur iambus.

Pes citus, vnde etiam trimetris accrescere iussit,

Nomen iambaeis cum senos redderet ictus.

Quod contra fit a nostri temporis practicis, qui omnem plausu differentiam vnius tantum spacio semibreuis includunt, et binarij ac ternarij seueram in cantu grauitatem reliquerunt. Terentianus autem aliam affert causam, id nanque factum esse dicit propter spondaeos, qui locis imparibus collocantur, ne si plauderentur singuli, plausus inaequaliter procederet. Si enim aequalitas seruaretur in plausu, saepe necesse fuisset in hexametrum incidere: quare paribus in locis, in quibus iambos ponere necesse est, plaudi solum oportet. Sed Horatiana magis secundum musicos est sententia, qui pedes temporibus imparet in hoc genere non admittunt. Est et aliud trimetrum etiam acatalecticum, quod choliambicum siue scazon, hoc est, claudicans appellatur Hipponactis, vt nonnulli volunt, vt alij Ananiae cuiusdam inuentum: differt autem ab archilochio superiore, quod illud, vt acatalectica caetera iambica vltimam dipodiam in iambum terminat: hoc autem choliambum in trochaeum, qui cogit illud claudicare, et non silere, vt alia quae in breuem desinunt, qualia sunt Persiana illa mutatis quibusdam vt puriora sint.

Sequax honoris ipse semipaganus,

Ad alta templa carmen affero nostrum.

Quae cani possunt vt in vulgaribus cantilenis, quas, bueltas, vocant: ad hunc modum.

[ClefC3,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv on staff3] ad quos modos ac numeros canitur saepe ab Hispanis hoc metrum bis repetitum;

Digades la casada cuerpo garrido.

[302] Sed obseruandum est hic vulgo sonum dichronum quinti iambi, et primum trochaei trichronos fieri, et vltimum, qui monochronus erat, dichronum, vt tribus temporibus additis septem pedum metrum efficiatur: ne cogantur in plausu claudicare, et deinde plerumque spatium pedis integri silere, hoc modo [ClefC3,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,pt,Sv,pt,Sv,MP,SP,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,pt,Sv,pt,Sv on staff3] quod, vt diximus, non hic solum sed multis alijs in canticis, vt in manus desinant positionem, vulgares homines facere consueuerunt. Sed Latini et Graeci, qui maxima doctrina atque arte pollebant, propter syllabarum fixam in dictionibus quantitatem plausus claudicationem artificiose in metra ac cantum introduxerunt. Conuenit autem iambici metri genus insectationibus potissimum, quoniam quae in longas desinunt acriora sunt, vt Fabius ait, et quae in breues leniora: quare multus eius vsus apud Martialem est. Sextae differentiae prior species est trimetrum hypercatalecticum, superat enim acatalecti cum sono monochrono: huius exemplum Graecum effingit Hephestio, quod sic Latine reddi potest.

Pater Lycambe quale verbum protulisti.

Sed purius est hoc Diui Augustini

Malus bonum fores requirit hinc egenus.

Quod sic cani potest [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] ad cuius repetitionem duo tempora silere oportet, quae septimo pedi desunt implendo, vt in caeteris hypercatalecticis. Posterior huius differentiae species est metrum septem pedibus simplicibus constans, quale Seruius affert ex antiquo nescio quo poeta.

Marcent lucernae, sol propinquat non tamen vacas.

Et illud Augustini.

Malus bonum foris requirit hinc egenus est.

in sonis [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] ad hoc metri genus videtur institutus cantus huius cantilenae vulgatissimae cum epodo dimetri acatalectici.

Meteros quiero monja hija mia de mi coracon,

Que non quiero yo ser monja non.

[ClefC3,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Sv,2LP,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] In qua notandum est sextum pedem septenarij et secundum dimetri sequentis tribrachos esse, quod legi iambicorum non repugnat. Animaduertendum est etiam, in repetitione horum septenariorum sine epodorum admixtione spatium pedis integri silere oportere, vt in caeteris imparium pedum dictum est: quod contra fit in eorum continuatione, quae pedibus paribus constant: nam cum per dipodiam plaudantur, et dipodiae sint integrae in quamcunque terminentur, necesse est in positionem manus desinere. Restat vltima differentia temporum quatuor et viginti, cuius prior species est tetrametrum catalecticum anacreontion appellatum, constans septem pedibus simplicibus, et sono temporis vnius cum duorum silentio in repetitione; tale videtur esse, quod Seruius adducit.

Portum petens auram relaxa vela solue malo

Sed purius Diuus Augustinus.

Malus foris bonum requirit, hinc egens miser fit;

Cuius talis cantus esse potest.

[303] [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,SP on staff3] Qui volet repetat. Ruffinus in libro de comicis metris hoc metrum Hipponactaeum appellat, sic enim ait:

Creticon Archilochus trimetro superaddidit ingens;

Amphibrachum trimetro Hipponax supponit iambo.

Ex quibus versibus etiam illud apparet, fuisse alterum huius speciei metrum, cuius vltima dipodia increticum desineret, vt si pro, Solue malo, substituas, Soluens manu; cuius plausus difficilis est propter trochaeum, qui sextum iambum sequitur, nisi iambi longam producas, vt sit trium temporum, quod in vulgaribus fieri consueuit. Est autem hoc priori longius vno tempore, quo creticus superat amphibrachum, vt apparebit in metro Diui Augustini si pro, Miser fit; ponas, Est amans; nam erit finis, Egens est amans; plaudi tamen poterit in secundo tempore vltimae longae percussum, quod non erit ita difficile, si cretici loco ponatur paeon primus, Est animus. fiet autem illi aequale, si pro cretico dactylum locemus, et pro miser fit, fit miser, statuamus, et tunc percussio fiet in silentio. Vltimae differentiae posterior species est tetrametrum acatalecticum, iuxta Diuum Augustinum vltimum et maximum, est enim octo pedum, vnde octonarium et quadratum dicitur, quod vt superius a Seruio Aristophanium nominatur: quale fingitur a Diuo Augustino.

Malus foris bonum requirit hinc miser fit indigens;

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Quanquam illic, vt alia multa, deprauatum est librariorum negligentia; quale est etiam illud, quod a Seruio citatur.

Ludos amat puella nobiles, pudicos et leues:

Appellatur etiam hoc metrum boiscum a Boisco, vt opinor, inuentore, cuius et Ruffinus de metris comicis meminit hoc versu.

Tetrametrum fertur primus posuisse Boiscus.

Ad huius metri numeros institutae sunt plurimae saltationum species, quas Itali Galliardas vocant, qualis est illa, quae vulgo, Desmontaua del cauallo nominatur. Cuius hic est cantus [ClefC2,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] ad quos modos possunt hi duo versus octonarij cantari.

Adest celer faselus ille, quem videtis hospites.

Beatus ille qui procul negotijs remotus est.

Reperiuntur etiam et sub hac specie scazontes versus, quales supra senarios fieri diximus, cuiusmodi est.

Amor puellae triste pectus improbus fatigabat.

Alij scriptores vsque ad pentametrum, quod est decem pedum, progrediuntur: sed nos vltra octo pedum metra procedere noluimus, quoniam ea, quae ab illis citantur, ex comoedijs desumpta sunt, et ita permistione pedum impura, vt magis locutioni quam cantui posse videantur aptari. Inter iambica vero metra notissima et celeberrima sunt dimetra et trimetra et tetrametra acatalectica. Atque haec de iambicis metris dixisse, quantum ad musicam attinet institutionem, satis sit. Nunc metra trochaica, quae saltationibus et canticis semper aptissima visa sunt, explicare tentemus.

De varijs trochaicorum metrorum speciebus, et ante omnia de epiplocis, per quas alia ex alijs metra nascuntur. CAPVT VI.

[304] DIcamus nunc de metris trochaicis, quorum tot atque eaedem prope reperiuntur species, quot iambicorum. Quae etiam apud poetas pura et mista inuenire licet, pura sunt, quae solis trochaeis constant, aut tribrachis eorum loco propter eundem temporum numerum, et similem plausus percussionem: mista vero admittunt etiam paribus in locis omnes quatuor temporum pedes, velut iambica in imparibus. Verum musica pura tantum amat, et quae impura sunt, apud poetas, debent a musicis vt pura cantari. Est quoque magna quaedam affinitas inter iambicum et trochaicum metrum, eadem enim vtriusque progenies est; nam iambus nihil est aliud, quam torchaeus inuersus, et trochaeus inuersus itidem iambus, vt superius ostensum est. Vnde si iambico puro sonum dichronum praeponas, efficies trochaicum: si rursus eundem adimas trochaico, reddes iambicum: vt huic metro iambico.

Celer phaselus ille;

Praeposita syllaba, Est, fiet hoc trochaicum.

Est celer phaselus ille,

Et dempta syllaba, Est, reddit ad iambicum, quod etiam apparet in cantu, nam iambicum est hoc [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] trochaicum [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] et rursum omne trochaicum purum, id est ex se compositum, accepta in principio breui syllaba iambicum metrum reddet, vt si dicas.

Adest celer phaselus ille [ClefC2,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] Idem et translatione, syllabarum cum initiales ad finem vel finales ad initium metri transferuntur, efficitur, vt,

Deum videns beatus est,

iambicum: Est Deum videns beatus,

Trochaicum: in cantu sic [ClefC2,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] iambicum: [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] trochaicum.

Eodemque pacto se habent et dactylicum cum anapaestico: et duo ionica inter se, vt suis locis apparebit. Quare et hoc loco illud quoque notandum videtur, has metrorum affinitates et mutuas transitiones a Graecis epiplocas appellari, hoc est, vt verbum verbo reddamus implicationes, vel, vt Victorinus elegantius vertit, amplexiones, eo quod ex implicatione hac mutua; alia atque alia metrorum genera nascuntur. Ponuntur autem a Graecis tres epiplocae, prima trisemos, quoniam fit in duobus metris iambico et trochaico pedum trium temporum: disemos enim esse non potest, quia nullum est metrum ex pedibus duorum temporum compositum, nisi pyrrhichiacum. Disemus autem idem est, quod dichronus, alterum enim [apo tou semiou], quod est signum, alterum [apo tou chronou] hoc est a tempore nominatur, et signum et tempus in rhythmica idem esse superius ostensum est. Epiplocae vero reperiri non possunt nisi inter pedes, qui sunt isochroni simul et isosyllabi: quare non reperiuntur inter pyrrhichium et spondaeum, quamuis vterque sit dissyllabus, neque inter iambum et tribrachum, licet vterque sit trium temporum: neque fiunt ex his pedibus, quorum omnes syllabae breues, aut omnes longae sunt, siquidem inuersi non variantur, sed ijdem manent. Altera tetrasemos, quae fit in duobus metris dactylico et anapaestico ex pedibus quatuor temporum compositis, exempli gratia.

Terribilem tuba,

dactylicum. Tuba terribilem.

anapaesticum. tertia exasemos, quae fit in quatuor metris pedum sex temporum choriambico et antispasto, vt.

[305] Vare sacra vite prius,

choriambicum. Prius vite sacra Vare;

Antispasticum. ex duobus Ionicis hoc modo.

Neque dulci mala vino.

Ionicum a minori.

Dulcineque vino mala;

Ionicum a maiori. Quibus nos adiunximus quartam pentasemon, quae fit inter pedes quinque temporum, cuius exempla, cum de pedibus ageremus et de rhythmis ex pedibus quinque temporum compositus, a nobis posita sunt, et inferius, cum de metris eorum agemus, apponentur. Haec de epiplocis obiter ac breuiter dicta sint: qui plura de his scire volet, ex Victorino et Hephestione petat: nos ad varias trochaicorum metrorum species redeamus, quorum septem etiam sunt differentiae, et totidem temporum quot iambicorum, et quaelibet duas etiam habet species. Primae igitur, quae sex est temporum, primum metrum est, quod constat ex trochaeo et sono dichrono, in hoc discrepans a primo iambico, quod constare dictum est ex iambo et sono monochrono, qui est alterius iambi principium, hoc autem trochaeo et sono dichrono alterius trochaei principio, et in repetitione tempus vnicum siletur, quod implendo secundo pedi debetur: vt apparet in his duobus Diui Augustini

Optimi non egent, [ClefC3,Sv,Mv,Sv,MP,Sv,Mv,Sv on staff3] Discernitur autem metrum trochaicum a cretico pede plausus percussione, vt metrum pyrrhichiacum ab anapaesto pede discerni dictum est. Inueniuntur apud Hispanos metra his similia, vt sunt illa in copulis, vt vocant, Georgij Manrici, sin pesar, sin errar. Secundum huius differentiae est monometron acatalecticum constans vna dipodia, seu duobus pedibus simplicibus, quale est illud Euripidis, quod Gaius Caesar fertur dixisse Bruto, dum occideretur [kai su teknon]; sed nos afferemus pro exemplo duo ex Diuo Augustino.

Veritate Non egetur; [ClefC3,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] Qualia multa reperiuntur apud Hispanos, vt in eisdem copulis

Contemplando, Tan callando.

Secundae differentiae nouem temporum primum est monometrum hypercatalecticum superans praecedens sono dichrono, vt vnum tempus in repetitione sileatur, quale est illud quod Seruius affert autor optimus: sed ad exemplum in cantu sufficiunt duo Diui Augustini

Veritas sat est, [signum] Semper haec manet.

Quibus potest applicari cantus cuiusdam Gallicae cantionis ad eiusdem metri genus institutus. [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,MP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Diste qu'aues vous faij mal aux genoux;

Quam Hispane sic imitari possumus.

Que auedes que [signum] mal de amores he

Vocatur autem hoc metrum a Graecis Grammaticis pancratium. Secundum est admodum celebre constans vna dipodia, et dimidia seu tribus pedibus simplicibus, quod Ithyphallicum ab obscoenis phallorum imagunculis, puto, quas in Dionysijs cum cantu circumferebant: quale est illud quod metrici scriptores afferunt.

Bacche Bacche Bacche;

Simile huic Italo.

Dali dali dali:

In quo metri genere multi cantus apud Hispanos instituti reperiuntur, qualia sunt haec [306] [ClefG2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff4]

Penso el mal villano

Que yo que dormia

Tomo espada en mano,

Fuesse andar por villa.

Quo metri genere constare videtur Hymnus ille licet cacometer.

Aue maris stella Dei mater alma.

Ad hunc enim cantum aut huic similem in Ecclesijs quibusdam cathedralibus pangi solet diebus inter octauas festiuitatum Deiparae virginis: et illud etiam.

[ClefF2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff4]

Yo me yua mi madre

A villa reale,

Errara yo el camino

En fuerte lugare.

Multi etiam versus Graeci et Latini hoc metro clauduntur, vt tetrametrum dactylicum apud Horatium.

Soluitur acris hyems grata vice veris et fauoni.

Et sequens cum penthemimeri iambica.

Trahuntque siccas machinae carinas.

Vt eodem metri genere vterque versus claudatur.

Veris et fauoni. Machinae carinas.

De quorum atque aliorum compositione latius in versuum tractatione dicemus. Tertiae differentiae duodecim temporum primum cum vnius temporis silentio est dimetrum catalecticum, quod Euripidaeum vocant, constat tribus pedibus simplicibus et sono dichrono, quale est illud Horatianum.

Non ebur neque aureum:

Et duo illa beati Augustini.

Mundus iste quem vides A Deo creatus est:

In quo metri genere inter alias instituta est illa vulgaris cantio.

Si le mato madre a Iuan

Si le mato matar me han.

Quoniam vtrique potest eius cantus applicari, qui talis est.

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,MP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Quae tamen spondaica fieri potest sonis monochronis in dichronos mutatis, quod propter syllabarum communitatem in dictionibus Hispanis nihil obstat, quo minus in syllabis vt in sonis fieri possit: vnde apud Hispanos et Italos eaedem cantilenae diuersis metrorum generibus syllabarum variata quantitate panguntur. Secundum est dimetrum acatalecticum, quod integris duabus dipodijs constat, vt est.

Pange lingua gloriosi;

Et multa alia apud antiquos scriptores; vocatur autem alcmanium a Grammaticis, ponitur eius exemplum in duobus metris ab Augustino tale, quanquam in omnibus codicibus, quod habere potui, secundum mendose legitur, sic enim habebant.

A Deo creata cuncta quae gigni videmus;

Cuius loco substitui potest.

Quae videmus hoc in orbe,

[307] Cantus eorum hic esse potest: [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] quo metri genere pangi possunt omnes illae Hispanae copulae, sic enim vocantur, quae dicuntur artis regiae, octo syllabarum, omnium vsitatissimae narrandis historijs, et fabulis aptissimae qualis est illa.

Canta tu Christiana Musa;

Et in historijs,

A cauallo va Bernardo.

Sed quamuis haec dimetra trochaica constent duobus ditrochaeis, aut tribrachis pro trochaeis admistris: asserit tamen Marius Victorinus, posse poni nonnunquam pro duobus pedibus senorum temporum alterum septem, et alterum quinque, vel contra: vt numerus duodenarius, si non in duo aequa, saltem ei, quae in duo fit aequa, diuisione proxima diuidatur: et huiusmodi metra vocari a Graecis [anaklomena] Latine vero refracta dici. Veruntamen ille solummodo hoc ostendit in Galliambis, in quibus id etiam nos inferius ostendemus. Nunc de duobus trochaeis exempla proferamus, quae passim in his saltationibus, quas Gallardas vocant, occurrunt: in quibus pro duobus ditrochaeis saepe Epitritus secundus, aut alius septenorum temporum cum Antibachio, vel alio quinorum, qui illis aequiualeant, positi reperiuntur: aequiualent enim haec duo.

Pedibus est terenda terra,

Pedibus est nunc pulsanda.

In quorum altero prior pes, Pedibus est te, est Egemoscolius: posterior, Renda terra, Ditrochaeus, vterque senorum temporum: in altero prior pes, Pedibus est nunc, est Epitritus secundus septem temporum, posterior, Pulsanda, Antibacchius quinque. Quod, vt melius pronuntiari possit, subiunximus illis teritum dimetrum catalecticum sine silentio continuandum: vt ostendit eorum cantus, qui est huiusmodi [ClefC1,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,2LP,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Pedibus est terenda terra.

Pedibus est nunc pulsanda.

Pedibus est terenda ter.

Sed nos dicimus, id conuenientius fieri, si vltima longa Epitriti diuidatur in duo tempora, et alterum priori pedi relinquatur, et alterum a capite posteriori adijciatur: vt vtrumque senorum temporum sit. Et tunc percussio fiet in secundo longae tempore, vbi secundus pes incipit: quod apud practicos frequentissimum est, et Diuus Augustinus id in pedibus senorum temporum fieri non docuit: aliter nanque si fiat, quod Victorinus ingeniose docet, plausus mensura non poterit non claudicare. Quartae differentiae quindecim temporum primum est dimetrum hypercatalecticum, quod et bacchilidaeum a bacchilide, qui et ipse inter nouem Lyricos vnus fuit, appellatur: constat duabus dipodijs et syllaba, cuiusmodi purum tale ponit Seruius.

Floribus corona texitur: [ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Cui tale simile potest Hispanum esse.

Dama si quereys amor, amad.

Et his in hoc metri genere exemplis poterimus esse contenti. Secundum trimetrum brachicatalecticum, quod et sapphicum dicitur, constat pedibus simplicibus quinque, tale fuerit.

Iuppiter rex et pater deorum.

Et quae pura ponit Diuus Augustinus.

[308] Veritate cuncta facta cerno, Veritas manet mouentur ista

Horum cantus erunt, qui et superiorum addito sono monochrono. Quintae differentiae temporum decem et octo primum est trimetrum catalecticum constans duabus dipodijs et dimidia et sono dichrono, dicitur etiam Archilochium, vt illud, quod affert Seruius.

Nox amoris et quietis conscia;

Et duo pura ex Diuo Augustino.

Veritate facta cernis omnia, Veritas manet mouentur omnia.

Huius metri est Hispana illa.

Caminad sonora si quereys caminar,

Pues los Gallos cantan cerca esta el lugar.

Vt ostendit eius cantus. [ClefF2,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,MP,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3]

Qui cantus etiam quadrabit metris supra positis et similibus. Vocatur hoc metrum iambicum acephalum, nam si primam senarij iambici tollas, fit trimetrum hoc, vt in hoc Horatiano.

Quod si pudica mulier in partem iuuet.

Nam ablato, Quod, restabit.

Si pudica mulier in partem iuuet:

Cui si adiungas.

Horna dulci vina promens dolio.

Poterunt vt Hispana cantari. Secundum est trimetrum acatalecticum, quod et Sotadicum Seruius appellat, constans tribus dipodijs intergris, vt illa Augustini.

Veritate facta cernis ista cuncta, Veritas tamen manet mouentur ista,

[ClefC3,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Videtur autem Sotadicum appellari propter affinitatem, quam habet cum sotadaeo ionico: nam si pro ionico pede a maiori trochaicam dipodiam ponas, id, quod metro illi familiare est, fit trochaicum eiusdem quantiatis, vt in hoc ionico.

Palmam cape vicisti amor immerentem:

Muta duos ionicos in duas trochaicas dipodias, et fiet trochaicum hoc.

Palmam amor cape, euge, vincis immerentem.

Sextae differentiae viginti vnius temporum primum est trimetrum hypercatalecticum, quod sapphicum vocatur, constat tribus dipodijs et syllaba longa, tale est Latinum illud, quod citat Seruius.

Splendet aurum, gemma fulget, sed placet forma.

In quo ob licentiam poeticam omnes impares, quos viciare non licet sunt trochaei: pares vero spondaei, quanquam inter scazonta numerari posse crediderim, cuius rectum erit, si ponatur in fine, Forma sed placet. Sed puriora sunt et aptiora musicae, quae ponit Augustinus.

Veritate facta cuncta cernis optime, Veritas manet mouentur haec, sed ordine.

[ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,MP,SP,MP,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Admonitum autem lectorem volumus, in omnibus hypercatalecticis praeter silentium vnici temporis necessarium, pedem etiam integrum voluntarium sileri posse: vt quemadmodum prima dipodia coepit a manus positione, ita et vltima in eandem desinat; vt ostenditur in vulgaribus, quas Lusitani, Follias, vocant, ad hoc metri genus et ad hunc canendi modum institutis, qualis est illa.

[309] No me digays madre mal del padre fray Anton,

Que es mi enamorado y yo tengole en deuocion.

Cuius cantus [ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,MP,SP,MP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] vsitatus est. Tametsi fere omnes pro trochaeis tribrachis vtuntur. Secundum est tetrametrum brachi catalecticum, quod itidem sotadicum vocatur, vt superius trimetrum, eadem, vt opinor, ratione, constat pedibus simplicibus septem, huius exemplum tale citat Seruius.

Tracium nefas renarrat cattulis hirundo;

Si autem de solis trochaeis subsistat, ad Ionica metra, quae dicuntur a maiori et sotadaea vocantur, transitum faciet, vt est illud, quod affert Victorinus.

Arma qui capit subinde martiumque tergum;

[ClefC1,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] Vbi pro, subinde, sub idem, deprauate legebatur et aliud, quod est apud eundem laepidissimum, ex trochaeis alternatim et tribrachis compositum.

Fraena capere, tela quatere, saxa iacere disce.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv on staff3] Quod praeceptum fuisse credo pueris, vt se ad militiam exercerent, dari solitum. Septimae differentiae viginti quatuor temporum primum est tetrametrum catalecticum, quod archilochium et epicarmium vocatur, constans septem pedibus simplicibus et sono dichrono, quod est praeter caetera illustre, et aptum festinis narrationibus: est enim et agitatum et volubile, veluti quod est apud Victorinum.

Tale quale vere dulce sibilat teres donax;

Videtur autem componi ex dimetro acatalectico et dimetro catalectico, nam proprium huius metri est secundam dipodiam, seu quartum pedem vna cum dictione finire, quo metri genere plurimae, apud Hispanos vulgares cantilenae panguntur, vt illa.

Tango vos yo el mi pandero, Tango vos yo y pienso en al.

Quae ad hunc modum cani solet. [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Panguntur etiam hoc metro historiae, aut fabulae, dum festinanter volunt eas homines cantu percurrere, multis modis, ex quibus hic est vnus [ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv on staff3]

En la ciudad de Toledo, Donde los hidalgos son.

Esse potest etiam huius quantitatis tetrametrum scazon siue claudum, quod Hipponacteum vocant, solum hoc discrepans a superiore, quod illud in creticum, hoc in antibacchium desinit, vt apparet in hoc, quod est apud Victorinum.

Cerne Crasse poena quanta sit Deum fatigantis.

Quod manifestius apparebit, si conferatur cum illo, quod ponit Augustinus.

Roma Roma cerne quanta sit Deum benignitas.

Aut finis huius cum fine illius.

Sit Deum benignitas,

Cum illo, Sit Deum fatigantis.

Quorum alterum sic canitur [ClefC3,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] alterum sic: [ClefC3,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv on staff3]

[310] Tale etiam est quod adducit Seruius.

Pelle tonsis terga ponti, vela tende, pergamus,

In quibus idem faciendum est, quod in scazontibus iambicis fieri diximus oportere. Secundum huius differentiae et maximum est tetrametrum acatalecticum, quod anacreontion a Seruio vocatur, constans quatuor dipodijs, tale est quod ipse adducit.

Parce iam camoena vati, parce iam tenero furori,

In quo quartus, sextus, et octauus pes, sunt quaternorum temporum licentia poetica, purius est, quod affert Victorinus.

Phoebe tu lyra sonante flecte corda cum sorore.

Nec vlterius, quam vsque ad octo pedes cum Diuo Augustino progredi voluimus, vt in iambici: fecimus; tametsi Victorinus et alij vsque ad decem pedes progrediuntur, et ea maxime ratione moti sumus, ne metra plurium temporum, quam hexameter versus habet, qui principatum inter omnes obtinet, ponere cogeremur: est enim tetrametrum hoc vigintiquatuor temporum vt heroicus hexameter, quod arbitror in causa fuisse cuiusdam inter Diuum Hieronymum et Iosephum maximae autoritatis scriptorem discrepantiae, quorum alter canticum Mariae Mosis sororis heroico versu, alter tetrametro decantatum fuisse dicunt. Nam cum lingua Hebraea syllabas communes habere videatur, vt Arabica, cui valde similis esse dicitur, et linguae caeterae praeter Latinam et Graecam, rectius in canticis tempora, quam pedes numeranda sunt. Et quamuis syllabas fixae quantitatis haberet, ego potius tetrametro id constitisse crediderim: quoniam tetrametra trochaica magis apta sunt canticis foeminarum, praesertim cum tympanis coniunctis, quam heroica, quae Aristoteles esse grauissima et factu difficilia dicit: illa vero saltatoria et factu facillima; quod autem eorundem sint temporum, ex cantu simul vtriusque collato potest iudicari.

[ClefF2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Non phocae turpes non marcentes balaenae:

Cantus tetrametri trochaici

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Veritas manens nouat, mouentur vt nouentur ista.

Sunt autem ea, quae recensuimus, quindecim numero, annumerato vno Scazonte, quod non ponitur a Diuo Augustino nam apud illum sunt quatuordecim. Admittit autem hoc metrum plurimas solutiones, sed proprias in tribrachos, vt apparet in hoc.

Qualis aquila cita celeribus rapida pinnis transuolat.

Et in vulgaribus cantilenis passim occurrunt exempla Sed inter trochaica metra celeberrima et vsitatissima sunt dimetrum acatalecticum, quod etiam angelicum vocatur, et tetrametrum catalecticum, quod etiam septenarium dicitur, quo ex antiquissimis frequenter Ennius vsus est, et Terentianus maiorem operis sui partem absoluit: quoniam haec in longas desinunt, quae in fine maximae desiderantur.

De metris, quae fiunt ex tribrachis et spondaeis, et de primorum versuum origine. CAPVT VII.

POst metra trochaica iure videntur ea, quae tribrachis ex pedibus fiunt, sequi debere, si non illa syllabarum aut sonorum, sed temporum numero considerare velimus: quandoquidem, vt saepe dictum est, in rhythmica disciplina non syllabae numerari, sed ponderari debent: pondus autem earum vel maius vel minus penes maiorem vel minorem temporis quantitatem attenditur, et tribrachi tribus temporibus constant, spondaei vero quatuor: [311] cum autem numerus ternarius quaternario prior sit, merito priora spondaicis metra tribracho pede currentia ponenda fore censemus. Nemo tamen eorum, qui re de metrica scripserunt, de spondaicis seorsum a dactylicis, aut de tribrachicis a trochaicis separatis mentionem fecisse reperitur: sed altera cum alteris miscuerunt, ne longarum omnium aut omnium breuium metra syllabarum ponere cogerentur: quorum alterum pondere suo nimis grauaret aures, alterum leuitate sonorum celeriter currentium eas vehementer offenderet, quod nos in carminibus poetarum, quae verbis solis constant, ita se habere fatemur. In musicis autem modulationibus non solum plures sonos monochronos non aures offendere, quin potius et cantum floridiorem efficere, et modulatorem ipsum reddere plausibiliorem ausculantibus, affirmamus. Quocirca de metris tribracho pede currentibus prius, quam de spondaicis agamus, aliquid, quod ad praesentem institutionem attineat, afferre censuimus, et cum tres pedes superiores singuli quaterdena metra scazontibus exceptis perpererint, plura de tribracho expectari debere dicimus. In pyrrhichijs enim cum spatium semipedis, in silentio sit, plus vno tempore non siletur, in hoc autem cum silemus, non solum spatium vnius temporis oportet filere, sed nonnunquam duorum temporum mora silentio continetur: quandoquidem nemo nescit, duplicem eius esse diuisionem, nanque aut ab vno sono incipit, finitur ad duos, aut contra incipiens a duobus vno terminatur. Quare hunc necesse est vnum et viginti metra procreare: incipiunt enim a quatuor sonis monochronis, vt duo tempora sileamus; deinde quinque sunt, vbi vnum silemus; tertio sex, vbi nihil silendum est; quarto septem, vbi rursus duo tempora silenda sunt: quinto octo, vbi vnum: Sexto nouem, vbi nullum: atque ita cum singuli superadduntur, in omnibus ternionibus duo tempora et vnum et nullum silere debebimus, donec ad viginti et quatuor sonos perueniatur, qui octo tribrachos efficiunt, et vnum et viginti metra complent Quorum aliqua exempla, quo facilius percipi possit id, quod dictum est, in cantu ponenda iudicamus; et ex metris Hispanis, quando ex Latinis nulla aut rarissima licet inueniri, quae videbuntur ad musicam aptiora, et vsitatiora esse, sumemus: primi et minimi exemplum [ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,MP,MP,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] Sabia en el bien, Sabia en el mal:

Secundi [ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,MP,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] Sabida en el bien, Sabida en el mal.

Tertij erit sic [ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,2LP,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] Sabida en lo bueno, Sabida en lo malo.

Latina poterunt ex pyrrhichiacis superius positis desumi, et ad huius primi ternionis exemplar poteris reliquorum sex exempla formare: sunt enim in hoc metri genere septem etiam differentiae, vt in superioribus, habet tamen tres species quaelibet earum, vt primam habere visum est. Neque vbique censeo exempla promi oportere, quoniam ea, quae in primis pedibus posita sunt, satis luminis esse praebitura caeteris arbitror. Sciendum est etiam ad huiusmodi metra saltationes, quae Turdiones apud Gallos vocantur, procedere. Veruntamen, quoniam iam optime nouimus, in pyrrhichiacis metris mutato plausu posse tribrachum dupliciter percuti, quaerere merito posset aliquis, vtrum pyrrhichij minimum metrum possit etiam minimum tribrachi metrum esse: se nequaquam esse posse dicimus, quandoquidem metrum maius esse, quam pedem superius ostensum est. Secundum autem pyrrhichij metrum potest quidem esse tribrachi primum, nam quatuor soni monochroni duos pyrrhichios faciunt, et tribrachum vnum cum semipede aut tertia alterius parte, ita vt in secundo pyrrhichij metro nihil silendum sit; in hoc vero tribrachi primo duo tempora silere debeamus, vt in exemplis superius positis licet experiri. Mutato igitur plausu in pyrrhichiorum metris, quae supra posuiums, habemus [312] tribrachi exempla vsque ad octo syllabas, in quibus vnum tempus deest tribus implendis: et in his, quae paulo superius posita sunt, vsque ad sex sonos, hoc est, ad duos integros tribrachos, post quos ad initium tertij nihil silentij debetur: quibus in praesentia debemus esse contenti. Nam caetera possumus vel voce vel aliquo plausu per nos ipsi contexere, vt etiam aurium sensu huiuscemodi numeros exploremus. Est tamen in hoc metri genere apud Hispanos celeberrimum et vsitatissimum dimetrum catalecticum tribus pedibus et sono dichrono, vel duobus monochronis constans cum alio etiam tribus pedibus et dichrono sono constante copulari solitum, vel ex duobus compositum tetrametrum catalecticum, quale reperitur in cantu cuiusdam cantionis, quae cum a Hispanis Iudaei fuerunt exterminati, vulgo canebatur, qui talis est.

[ClefC2,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Sv on staff3] Cantio vero talis.

Ea Iudios a enfardelar Que mandan los Reyes que passeys la mar,

Ad cuius thema missam Ioannes Ancheta tunc non in celebris symphoneta composuit. Latinum tale fingi potest.

Volucer animus hominis est, Aueque celeribus agilis it.

Et dimetrum acatalecticum ex duobus dipodijs integris, ad cuius metri genus, institutae videntur copulae, quas artis maioris Hispani vocant: nunc quatuor integris pedibus, nunc vna syllaba aut duabus in principio aut in medio aut fine deficientibus, quorum omnium exempla in trecentis, quas Ioannes Mena composuit, passim inuenire licebit, inquibus hoc tenendum est, quod ea, quae duodecim syllabis constant, aequiualent dimetris iambicis acatalecticis, et inchoant a syblatione manus, vt hoc.

Tus casos fallaces fortuna cantamos,

Quod aequum est huic.

Beatus ille qui procul;

Quae vero incipiunt a positione, non possunt habere plures, quam vndecim, et aequiualent dimetris trochaicis catalecticis longis in breues solutis, vt hoc.

De sin Apollo pues nos comencamos;

Huic, Non ebur nec aureum.

Quod fit per epiplocas, quas superius posuimus. Atque hoc etiam lectorem admonitum volumus, nullum esse pedem, quo frequentius in saltationibus vtantur Hispani, quam trichrachum ex his, qui in dupla ratione constant: quoniam trochaeo simillimus est, et ex eius resolutione fit, quem ab Aristotele saltatorium appellari, et ob id in oratione soluta supra monuimus ab eo nimis improbari. Sequuntur nunc spondaica metra, de quibus eadem, quae de pyrrhichiacis praecipi possunt: quoniam totidem sonis constant, et eandem arsis et thesis proportionem in plausu custodiunt sola temporis quantitate discrepantia, siquidem illa binis, quaternis haec temporibus plauduntur. Minimum ergo metrum spondaicum est, quod spondaeo et semipede concluditur, et in eius repetitione duo tempora silentur, quae post semipedem ad pedis integri spatium implendum desiderantur. Discernitur autem hoc metrum a pede molosso plausus iudicio, vt ab anapaesto pede minumum pyrrhichij discerni dictur est: huius exemplum in duorum metrorum continuatione tale ponitur a diuo Augustino.

Magnorum est - libertas.

[ClefC3,Sv,Sv,Sv,SP,Sv,Sv,Sv on staff3] Proximus huic dimetrum acatalecticum, in cuius continuatione nihil silentij debetur, qualia sunt duo, quae ponuntur a Diuo Augustino.

[313] Magnum munus, libertatis

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,2LP,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Et eodem modo quo in superioribus poterit vsque ad octo spondaeorum metra procedi: nec in exemplis conquirendis multum immorabimur, ne tot syllabas longas in vnum aceruum congerere cogamur: quarum multitudo non minus aures ponderosa tarditate delassat, quam breuium congeries leui celeritate sensum earum acriter percutit. Quare huiusmodi metra quam paucissima et rarissme apud poetas inueniuntur, vt sunt nonnulla hexametra, cuiusmodi est illud Ennianum.

Olli respondit rex albai longai:

In sonis vero frequentius reperiuntur, eo praesertim in cantu, quem planum vocant, cui videntur aptiora et similiora quam figurato: nam in huius generis metris multi cantus sequentiarum Ecclesiasticarum instituti reperiuntur, et frequentius in tetrametris acatalecticis, quam in alijs, ex quibus est illa, quae canitur in officio defunctorum ad hunc modum, [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,3LP,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,3LP,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff4]

Dies illa dies illa,

Soluens seclum in fauilla,

Teste Dauid cum Sibylla;

In qua, vt in alijs, in syllabis paritas, et in sonis quantitas attendenda est, vt in vulgaribus cantilenis: reperitur autem metrum spondaicum quindecim longarum, vt pyrrhichiacum quindecim breuium, cum duorum temporum silentio in repetitione vsitatissimum apud Hispanos: huiusmodi Latinum

Romani victores orbi leges aequas victo dant.

Hispanum, Yo bien puedo ser casada mas de amores morire.

[ClefC3,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Possunt hi cantus ad trochaica metra facile reduci posteriore sono dichrono cuiuslibet pedis in monochronum mutato, quod in verbis facile etiam fit, quando non in illis quantita syllabarum respicitur, sed omnes syllabae sunt communes, et multo facilius in vulgaribus cantionibus: vnde frequentissime fieri consueuit haec variatio in eis, et in choris Ecclesiasticis, quam rhythmi mutationem proportionem practici dicunt. Fiunt etiam iambica priore sono dichrono in monochronum mutato, vt celerius currant, et aures acrius feriant. Vnde prima omnium metra spondaica et iambica inuenta fuisse, et ab his reliqua omnia originem traxisse, Terentianus in illa Apollinis aduersus Pythonem dimicatione, fabulatam antiquitatem asserit: et illa quidem ex metuentium lentis vocibus spondaeos sex; haec ex adhortantium sono celeri sex iambos accepisse prodit: et vtrumque in eisdem vocibus Graecis absque vlla varietate proponit correpta aut producta eadem priori pedis cuiuslibet syllaba. Quod Graecis facile est, quibus musae fuerunt fauentiores; licet enim eis dicere; ares [signa] ares [signa], vt est apud Homerum Iliade [pente]

[Ares ares brotoloige, miaiphone, teichesipleta.]

Quod Latini facere non possunt. Nos autem id eodem in cantu demonstrare possumus, eisdem vero Latinis dictionibus nequaquam: sed vtcunque tentabimus imitari. Versus Graecus sic habet.

[Iepaian, iepaian, iepaian.]

Qui iambicus idem ex versu spondaico fit correptis pedum omnium prioribus syllabis; Latini huiusmodi fingi poterunt; hexameter metuentium;

Perfer paean, perfer paean, perfer paean;

[314] Iambicus, adhortantium;

Feri puer, feri puer, feri puer;

In cantu melius: hexameter [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] iambicus senarius [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Plauduntur autem haec metra spondaica non per dipodias, hoc est, binis pedibus, vt superiora, sed per monopodias, id est, singulis pedibus propter eorum stabilitatem, ac vt eadem plausus mensura et pyrrhichiorum celeritatem, et spondaeorum tarditatem moderetur. Id quod etiam in pedibus ternorum temporum cum pedibus senorum obseruatur, vt hi per monopodias, illi per dipodias plaudantur, atque in vtrisque eadem plausus quantitas vsurpetur, atque idem in pedibus quaternorum temporum anapaesto, amphibracho, proceleusmatico, qui, quoniam a breuibus incipiunt, non ita stabiles sunt, vt spondaeus et dactylus a longis inchoantes, cum dispondaeo antiqui faciendum esse praecipiebant, vt in huius et in illorum metris vna atque eadem plausus mensura custodiretur. Atque ita pyrrhichiorum et spondaeorum aut dactylicorum metra quaternis temporibus, trium et sex temporum pedum senis, reliquorum quaternorum temporum pedum absque dactylicis metris et spondaicis, et omnium octo temporum octonis temporibus plaudebantur: nec mensura laxior aut strictior aequo erat, sed modum quendam omnibus in rebus optimum custodiebant.

De dactylicis metris et varijs eorum speciebus. CAPVT VIII.

NVnc de dactylicis metris agendum est, quae a Grammaticis cum spondaicis confunduntur, quia videlicet raro in illis, vt diximus, dactylos sine spondaeis, aut in his spondaeos sine dactylis inueniri contingit. Distinguuntur tamen a musicis, quia quemadmodum alia censentur esse metra, quae ex iambis solis aut cum tribrachis mistis, alia ex tribrachis solis, atque itidem ex trochaeis solis vel vum tribrachis, et ex tribrachis solis: sic etima alia metra ex solis spondaeis, alia ex solis dactylis erunt composita. Quanquam plura ex vtrisque constare deprehenduntur, quoniam eiusdem sunt rationis et quantitatis dactylus et spondaeus, et alter pro altero, vt tribrachus pro iambo et trochaeo, plerunque poni solent. Dactylicum ergo genus est, quod dactylum recipit locis omnibus praecipue, pro dactylo autem promiscue et spondaeum praesertim in sexta regione, ne potius rhythmum, quam metrum componere velle vidamur; vt

Stat sua cuique dies breue et irreparabile tempus.

In qua spondaeum et trochaeum indifferenter admittit apud poetas: apud musicos autem solummodo spondaeum, cuius ratio paulo inferius adducetur. Interim et anapaestum et proceleusmaticum per resolutiones prioris longae vel vtriusque in duas breues pro spondaeo et dactylo positos inuenies, anapaestum pro spondaeo, vt apud Virgilium,

Fluuiorum rex Eridanus, camposque per omnes:

Proceleusmaticum pro dactylo, vt apud eundem in prima sede,

Genua labant, vastos quatit aeger anhelitus artus.

Et in quinta regione, quae propria dactyli sedes est, vt,

AEdificant, sectaque intexunt abiete costas.

Vltimo autem loco, si catalecticus erit, trochaeum quoque communiter admittit propter vltimae syllabae indifferentiam. sed hoc apud poetas; nam apud musicos superius dictum est, eam in fine metri debere poni, quae tempora solum illi numero debita nec pauciora pluraue contineat. [315] Huius metri differentias tres faciunt Graeci, vocant enim quoddam dactylicum commune, quoddam aeolicum, quoddam, vt ipsi dicunt, logaaedicum. dactylicum commune est illud, quod, vt supra diximus, dactylis precipue constat, vt

Puluis, et vmbra sumus;

Pro dactylis autem spondaeos recipit, et propter eius pedis grauitatem cum maiestate coniunctam, et quia plures dactyli breuium multitudine aures nimis frequentibus ictibus percutiunt: aptissime vero dactyli celeritatem spondaei tarditas moderatur, et alter sine altero in metris dactylicis iure vituperantur. Veruntamen metra, in quibus hi duo pedes miscentur, spondaica potius, quam dactylica dici debere crediderim; quandoquidem spondaeus omnes pedes quatuor temporum natura et dignitate antecedit, nec eorum quisquam nomen illi aut principatum potest auferre: sed parum vertitur modo res intelligatur, hocne an illo nomine nuncupentur. AEolicum autem appellatur, quod a pede dissyllabo incipit, siue is spondaeus, siue quicumque alius ex quatuor dissyllabis fuerit: caeteros autem pedes communi dactylico similes habet: vt

Sappho composuit male casta poemata;

In quo id obseruandum iure videtur esse, quod si ab spondaeo incipiat, in continuatione nihil silendum est, a trochaeo et iambo vnum tempus, a pyrrhichio duo, quae implendo dactylo debentur: nam in principio et in medio vt in fine metri sileri posse, et Diuus Augustinus aperte nos docet, et experientia ipsa in vulgaribus cantilenis, vsuque comprobatur: vt in his exemplis conspicari licet, spondaei [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Naso composuit: trochaei [ClefC2,MP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Mv,Sv on staff3] [signum] Musa composuit. iambi sic [ClefC2,MP,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] [signum] Deus composuit. pyrrhichij [ClefC2,MP,MP,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] [signa] Maro composuit.

Tertium, quod logaaedicum diximus appellari, quasi quod canticis et sermoni soluto propius quodam modo sit, in trochaicam dipodiam exit: caetera par dactylico et ipsum communi, quale est illud Horatij, quod alcmanicum a Diomede dicitur.

Flumina constiterint acuto.

Quod tamen genus alij inter composita referre malunt, et sane non immerito, adeo inter [asunarteta] censeri potest, id est, inconnexa (sic enim vocant Graeci composita metra, quae nulla temproum aut rhythmi cognatione mutuo cohaerent:) quare nos de hoc inter composita tractabimus. Nunc igitur de dactylco communi et de eius speciebus agemus: quod ipsum quoque sunt qui bifariam distinguant, alterum enim dactylicum purum vocant, alterum heroicum: purum ex solis dactylicis componitur: heroicum, quod dactylos et spondaeos indifferenter admittit. Et iuxta hanc assertionem pentametrum elegiacum ex duobus diuersis commatibus componi dicunt, priori videlicet heroico siue dactylico puro et posteriori tantum dactylico puro, quale est apud Nasonem

Turpe senex miles, turpe senilis amor.

Sed nos apud musicos, vt constat ex Diui Augustini doctrina, quod ex solis dactylis componitur, dactylicum esse dicimus, illud autem, quod spondaeos etiam recipit, spondaicum aut heroicum appellari debere censemus. Non aliter, quam quod solis tribrachis constat, tribrachicum appellamus: quod autem iambos aut trochaeos etiam habet, iambicum aut trochaicum ob eorum maiorem dignitatem diximus nominari. Pedes enim temporibus pares, etiam si diuersi sint, non viciant ea metra, quibus insunt: quare nos pro eodem vtrunque accipiemus, et ad musicam aptum esse dicimus, quandoquidem spondaeus et dactylus non se habent, vt spondaei cum iambis aut trochais, qui, cum sint temporibus impares, non possunt [316] musicam non viciare. Sed, vt iambica metra et trochaica admissis tribrachis non impura fiunt, quia temporibus, quae sibi debentur, ex eorum admistione non defraudantur: sic spondaei dactylorum et dactyli spondaeorum commistione non modo non viciantur, verum etiam concordiae varietate perficiuntur: quibus iactis fundamentis ad institutum pergamus. Huius ergo metri aliquanto pauciores, quam superiorum species numerantur, quia brachicatalectica nulla habet, sed tantum catalectica et acatalectica: quod idcirco euenire necesse est, quia syllaba vltima, etiam si breuis sit, in fine huius metri pro longa in musica computatur, vt contra longa pro breui in fine trochaici metri acatalectici sumenda est. Minuuntur etiam numero eius species, quia per monopodiam scanditur; his de causis, quas paulo superius adduximus: vnde monometrum acatalecticum non habet, ne pes et metrum eiusdem esse quantitatis inueniantur. Quanquam apud Virgilium multa huius quantiatis reperias, vt exempli gratia AEneidos libro tertio Rumpite, et libro decimo. Cui Liger, et id genus alia, quamuis sint qui mutila haec esse et non integra metra dicant. Sed nos a monometro hypercatalectico, vt in spondaicis Diuus Augustinus facit, incipiemus, quod constat dactylo et semipede vel sono dichrono, quale est illud Maronis AEneidos primo. Dardanide, et cantu [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] quod a choriambo pede plausus iudicio discernere oportet: alterum enim, quia pes est, semel, alterum vero, quia metrum, bis percutitur. Huiusmodi metrum etiam habet Hispana lingua, quale est hoc

Triste de mi.

Cuius cantum inferius apponemus. Proximum huic metro est dimetrum acatalecticum, quod constat duobus dactylis, quale est apud Pindarum, [mainomenais phresi], et hoc Latinum fingi potest

Parcite iam mihi. [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv on staff3] aut dactylo et spondaeo vt illud Horatij

Templaque veste. [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quamuis non desint, qui hoc monometrum choriambi cum esse dicant, quod nos non inficiamur. Neque obstat eiusdem quantiatis duo metra reperiri diuersi generis, si plausus mensura mutetur. Vocatur etiam adonicum, vel quod in festis Adonidis eius vsus frequens esset, vel, si verum est, quod Antonius ait Nebrissensis, quod quidam poeta Adonis nomine illud inuenit. Plurimus vsus huius est in versuum hexametrorum finibus, vt manifestum est apud Virgilium et in epodis Sapphicorum carminum, quale est apud Horatium.

Terruit vrbem.

Fuere qui integrum poema hoc genere metri composuerunt, vt est illud Boetij

Gaudia pelle

Pelle timorem

Spemque fugato,

Nubila mens est,

haec vbi regnant.

Quae ad hunc modum cantari possunt [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv; Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv; Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv; Sv,Mv,Mv,Sv,Sv; Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff5] Repetitur etiam hoc metrum apud nostrates, vt quodam in carmine Sapphico, cuius initium est

Mi graue pena, Cresce de congoxa.

Quod post huiusmodi tres versus concluditur hoc Adonico

Feme condena.

[317] Cuius cantum apponemus, cum de sapphicis metris tractabimus. Reperitur etiam hoc adonicum ex proceleusmatico et spondaeo priore sono dichrono dactyli in duos monochronos soluto, vt in multis Virgilij versibus, qualia sunt

Abiete costas, Reijce capellas.

Et apud nostrates praesertim in vulgaribus cantilenis vt, in illa

Tu la tienes Pedro, Iuro a tal no tengo.

Quod ex cantu eius, quem omnes vulgares viri ac foeminae cantitant, liquere potest.

[ClefC2,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Reperitur etiam hoc metrum ex duobus pedibus, priore spondaeo, altero dactylo, vt apud Maronem secundo Aeneidos

Huc cursus fuit. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv on staff3] Tertium est dimetrum hypercatalecticum constans duobus pedibus et sono dichrono, siue sint vterque spondaeus, siue vterque dactylus, aut prior dactylus et alter spondaeus, vel contrario modo; ex duobus dactylis apud Horatium

Puluis et vmbra sumus.

In cantu. [ClefC3,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Svcd,Sv on staff3] Quod vocatur penthemimeris dactylica, cuius plurimus vsus est in pentametris elegiacis, si duplicetur, vt incompositis ostendemus: sed praecipue apud lyricos in epodis, vt apud Pindarum in pithijs, et apud Horatium post hexametrum in illa ode

Diffugere niues redeunt iam gramina campis,

Arboribusque comae.

Ex duobus spondaeis superius in spondaicis positum est. Ex dactylo et spondaeo apud Maronem, secundo

Numina conclamant.

In cantu. [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Ex spondaeo et dactylo apud eundem in quarto

Germanique minas.

[ClefC3,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Quartum trimetrum acatalecticum constans tribus pedibus integris aut dactylis solis, aut spondaeo omnibus in locis admisso, pro cuius exemplo Hephestio ponit hemistichium secundi versus Iliados, [mia]. Seruius alcmanicum vocat, et tale ponit exemplum.

Tundite pectora palmis. [ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Similia quoque apud Aristophanem et Pindarum inueniuntur, hoc etiam pherecratium vocant: sed cum primum et tertium spondaeos habet, vt illud Horatii

Grato Pyrrha sub antro.

In cantu. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Si autem primum tantum spondaeum habuerit, erit glyconicum, quale est quod sequitur

Cui flauam religas comam.

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Sed de his conuenientiore loco dicemus. Restat exemplum de tribus dactylis solis, quod vere dactylicum dici potest, illud autem Seruius simonidaeum appellat, quale est hoc, quod idem autor adducit

Indue pallia ferica.

In cantu. [ClefC1,Sv,Svcd,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3]

[318] De assertione Diui Augustini propter quam in musicos sui temporis inuehitur, et de reliquis dactylicorum speciebus. CAPVT IX.

QVintum est trimetrum hypercatalecticum, siue heptemimeris dactylica constans pedibus tribus et sono dichrono, vt,

Audentes fortuna iuuat.

Terentianus tragicum quoque vocat hoc, eo quod in tragoedijs interdum admisceri iambicis alijsque diuersis solet, vt apud Euripidem in Oreste conspicari licet, cuiusmodi apud Hispanos multa vulgarium cantilenarum metra reperiuntur, quale est illud

Mal aya quien a vos caso.

Quod hic eius cantus ostendit [ClefC1,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv on staff3] Vel ex omnibus dactylis vel ex vno saltem composita. Reperitur etiam metrum eiusdem quantitatis constans tribus dactylis et pyrrhichio sono dichrono vltimo in duos monochronos resoluto, qualia sunt illa, quae citantur ab omnibus metricis, et ab ipso etiam Diuo Augustino ex Sereno poeta

Quando flagella ligas ita liga, [signa] Vitis et vlmus vti simul eant.

Quae possunt adaptari cantui cuiusdam saltationis apud Picardo notissimae, qui est huiusmodi [ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,MP,MP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] Vtitur et hoc metri genere Boetius libro tertio de consolatione, carmine primo, quod sic orditur

Qui serere ingenuum volet agrum,

Liberet arua prius fructicibus.

Diuus autem Augustinus hoc metrum non inter dactylica connumerat, nec quaternis temporibus, sed illud senis plaudendum esse dicit, et vehementer in musicos inuehitur sui temporis, eo quod eius cantum contra veram musicae disciplinam ad dactylicum rhythmum instituant: cuius hac de re verba ex libro quarto de musica huc transferenda curabimus. Neque enim, inquit, si phalicus nescio quis metrum ita composuit, vt haec sonant

Quando flagella et caetera.

Scire hoc possumus, sed tantummodo credere audiendo et legendo: illud est disciplinae, quod ad nos pertinet, videre, vtrum hoc tribus dactylis constet et pyrrhichio vltimo, vt plerique musicae imperiti autumant. Non enim sentiunt pyrrhichium poni non posse post dactylum, an, vt ratio docet, primus pes sit in hoc metro choriambus, secundus ionicus a minori longa syllaba in duas soluta breues, vltimus iambus, post quem tria tempora silebuntur: quod semidocti homines sentire possent, si a docto secundum vtranque legem pronunciaretur, et plauderetur. Ita enim naturali et communi sensu iudicarent, quid disciplinae norma praescriberet, haec ille. Quae vt possint ab omnibus intelligi, nos eundem cantum iuxta legem ipsius pronuntiabimus, atque plaudemus, vt doctissimus quisque huius plausus et superioris collatione facta, vtrum magis sensus ac rationes iudicio congruat iudicare possit.

Quando flagella ligas ita liga, [signa]

Vitis et vlmus vti simul eant.

Quod autem tria tempora sileri debeant, facile sensu iudicabis, si Facile, interposueris, vt dicas

Liga facile vitis et vl.

Quod etiam ipse cantus ostendet, si primo plaudatur choriambus, deinde ionicus pes senorum temporum, et vltimo iambus cum silentio trium temporum, quae debentur iambo, vt sex aliorum tempora adaequare valeat, sed in cantu id ostendamus.

[319] [ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,2LP,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,2LP,Mv,Sv,SP,MP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,2LP,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Mv,2LP,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3]

Vides tria tempora inter primum et secundum sileri, et a fine secundi ad initium tertij tres sonos monochronos trium temporum spatium, quod silendum erat, occupare: vt si dicas.

Eant facile, Nam nisi sint.

Nos vero tantum abest, vt id fieri posse negemus, vt potius ipsium ingenij perspicacitatem non satis possimus admirari: opinamur autem vtroque modo commodissime posse cantari, nec magis incongruum esse sonum dichronum vltimum heptemimeris dactylicae in duos monochronos, quam vltimam ionici longam, vt ipse facit, in duas breues soluere. Nec minus incommodum prouenire in musicae disciplina, si ionici et iambi primae breues feriantur, quam si pyrrhichius post dactylum ponantur, praesertim cum practicos id quotidie facere experiamur, vt in vltima parte gloriae Missae de beata virgine Iodoci Pratensis, quae incipit; Cum sancto spiritu; cantus eius, qui ad ternarium institutus est, ad binarium etiam aptissime et sine aurium offensione percutitur. Sequitur nunc sextum metrum, quod tetrametrum est acatalecticum, constans quatuor pedibus integris, quorum vltimus spondaeus vel dactylus potest inueniri: spondaei exemplum tale reperitur apud Horatium.

Aut Ephesum bimarisue Corinthi.

Et illud. Ibimus o socij comitesque.

Nihil enim moror trochaeus ne sit an spondaeus, quandoquidem, vt saepe iam lectorem admonuimus, apud musicos pro eodem computatur. nam in dactylicis et spondaicis et iambicis metris breuis vltima pro longa sumitur, quoniam ea numeris illis in fine debetur: et contrario modo in trochaicis et pyrrhichio pede currentibus longa vltima breuis facienda est: quoniam hi pedes in breuem desinunt, ne in illis silere cogamur, et in his plus temporis, quam ipsorum lex postulat, immorari. nam si musicus in fine trochaeum statuere velit, vnum tempus silere debebit, et ex acatalecticis catalectica faciet, et in hypercatalecticis tria, cum in his duo, et in illis nihil silere debeat: de poetis autem aliud est iudicium. Potest vero hoc metrum confici ex quatuor pedibus primis hexametri versus, in quo quartus semper erit dactylus, vt.

Pendeat ex humeris dulcis chelis.

Cuius hic poeterit esse cantus. [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv on staff3] Aut ex quatuor vltimis in quo tertius dactylus et quartus erit spondaeus, vt.

Odrisium lyra carmine cantat.

Hoc modo [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Aut erit commune, quod vtrique parti possit aptari, vt.

Mensorem cohibent Architam.

Cui simile reperitur apud Hispanos.

Amigo si me bien queredes.

Cuius cantus notissimus est, et tam Latinis quam Hispano seruire potest, solutis medijs longis in breues, quibus opus erit. [ClefC3,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Ex quibus metris primum, quod in dactylum terminatur, alcmanicum, Archilochia caetera dicuntur. Septimum est tetrametrum hypercatalecticum, quod et ipsum alcmanium Seruius vocat, constat quatuor pedibus et sono dichrono, huius hoc adducit exemplum.

Vita quieta nimis caret ingenio.

Rarum genus, et cuius alibi exemplum apud Latinos non facile, vt arbitrior inuenias, in vulgaribus [320] linguis facilius fortassis reperietur, cantus eius talis effingi potest.

[ClefC3,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Octauum pentametrum acatalecticum constans quinque pedibus dactylis, aut loco vltimi spondaeo, quorum hec seruius exempla ponit; prioris,

Parthenopaeus erat puer Archadiae decus.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,MV,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Posterioris,

Multa hominem docuit mala turpis egestas.

Talis potest in cantu esse. [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Nonum pentametrum hypercatalecticum constans quinque pedibus et semipede, vt.

Pulchra puella comas cingit sibi palmitibus.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Cuius compositio est, vt habeat duos dactylos et spondaeum, de hinc totidem dactylos et in fine syllabam, vt hoc iam ostendit: et aliud, quod affert Victorinus.

Alma parens genitrix diuum decus oceano.

Huius autem metri cantu, quem posuimus nostrates in multis vulgaribus cantionibus vtuntur, ex quibus vna est.

Mas me querria vn catico de pan que no tu saludar.

Decimum est hexametrum acatalecticum, quod heroum et epos a Graecis dicitur, vnde et epici poetae nominantur, omnium notissimum simul et praestantissimum, vtpote quo vno et responsa oraculorum olim tradita, vt Pausanias quoque testatur, et plaeraque sacrorum rituum ab initio tractata fuisse dicuntur. Constat autem pedibus sex, quorum quisque dactylus vel spondaeus esse potest excepto vltimo, qui spondaeus in sexta sede, et penultimo, qui dactylus communiter esse solet praecipue apud poetas Lations, in quinta sede: quas sedes Aristoxenus musicus [choras] hoc est, regiones vocauit, vt.

Multa dies variusque labor mutabilis aeui,

Retulit in melius et caetera.

Graeci tamen in hoc variando paulo liberiores sunt, qui spondaeum in quinta regione saepe collocare solent, quorum exemplum Virgilius nonnunquam etiam secutus est, cum ait.

Chara Deum soboles, magnum Iouis incrementum.

Et, Tune ille AEneas, quem dardanio Anchisae.

Quos versus vulgo spondaicos vocant, faciuntque ad dignitatem carminis, et ad grauitatem rerum exprimendam. Veruntamen hoc in illis obseruauimus, quoties in quinta regione spondaeus inuenitur, in quarta dactylum collocari, vt cantus hic etiam ostendet.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Inueniuntur etiam multarum vulgarium cantilenarum cantus, in quibus huius generis metra a viris et foeminis panguntur, sed ex duobus metris minoribus composita, et plerunque ex heptemimeri dactylica cum epodo ex semipede et duobus pedibus constante: sed ita vt in omnibus sedibus possint habere dactylum vel spondaeum et proceleusmaticum, in quinta tamen plerunque dactylum aut proceleusmaticum, in sexta solum spondaeum, ex quibus duos cantus apponemus: alter est.

[ClefC1,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Ad quem haec Hispana pangitur cantilena.

[321] Mal aya quien a vos caso, La de Pedro borreguero.

Et omnes versus hexametri cantari possunt, additis aut detractis sonis, prout dactyli aut proceleusmatici plures paucioresue fuerint, dum modo tempora huic numero debita semper in omnibus custodiantur. Similis est huic versus ille Virgilij, si permutentur in cantu duo primi pedes, vt primus sit dactylus et alter spondaeus.

Tityre pascentes a flumine reijce capellas.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Ad eundem modum canitur alia vulgaris, nisi quod habet in prima sede proceleusmaticum et in quinta dactylum.

Ante me beseys que me destoqueys, Que me toco mi tia.

[ClefC1,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Talis est versus ille Virgilianus,

Genua labant vasto quatit aeger anhelitus artus.

Alter est, quem supra posuimus, mutatis in sonis vt in verbis dactylis et spondaeis.

[ClefC1,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3]

Ay amor como foys puntoso la darga dandeta.

Ad quem, vt diximus, omnia verba cuiuscunque idiomatis hoc metri genere composita cantari poterunt, vel potius omnium verborum periodus, quae ad hunc cantum aptari poterit, erit versus hexameter: non enim versus aut metra alicuius sunt idiomatis, sed numeri musici aut cantus, quorum legibus verba constringuntur. Quod autem dactylica metra prope semper in fine spondaeo pede claudantur, hoc idcirco naturali lege ita instigante factum fuisse crediderim, vt in longas, potius quam in breues desinerent: quandoquidem quaecunque syllaba siue longa seu breuis in fine locetur, propter silentium, quod sequitur, semper eam accipi pro longa necesse est: breues enim ob earum celeritatem in fine vehementer aures offendunt, et plus grauitatis ac ponderis habent longae, quae in fine maxime desiderantur, vt in eis aures conquiescant. Quod si iambica acatalectica et trochaica praesertim catalectica, quae frequentiora in vsu sunt, et elegiaca semper in vnam longam terminantur, quia magis, quam alia suorum generum perfecta censentur: hoc omnium perfectissimum, quod Aristoteles plenum grauitatis et elegantiae et cum harmonia pangendum esse dicit, maxima cum ratione in duas longas decuit terminari. Poteramus vlterius vsque ad octo dactylos pedes procedere, sed facere id supersedimus: quia nulla aut rarissima eorum inueniuntur exempla, quae sex pedes in metris huius generis excedant. Tantum enim spatij occupant sex dactyli aut spondaei, quantum octo iambi aut trochaei: quod potissimum in causa fuisse puto, cur in his ad sex tantum in illis vsque ad octo peruentum sit. Vnde etiam Terentianus vltra quinque dactylos in hoc carmine procedi non vult, et sextum et vltimum spondaeum esse, vt in longas desinat, quas musicam in fine semper appetere dictum est. Hoc quoque, quod Victorinus et ipse eruditissimus dignum eruditis auribus esse ait, non praetermittendum esse duximus, inueniri versus hexametros, in quibus quatuor dissyllabi pedes trochaeus et iambus, pyrrhichius et spondaeus per ordinem dispositi bis collocentur, si velis eos aliter, quam lex carminis heroi postulat, scandere; quorum ea debet esse compositio, vt tam in prima quam in secunda periodo duos dactylos sequatur spondaeus, ita vt tertius et sextus sint spondaei caeteri vero dactyli, talis est apud Homerum secundus versus Iliados [ennea]

[Zeus de theon agoren poiesato terpikeraunos]

In quo aduertendum est, quod saepe iam diximus, vltimam breuem pro longa debere sumi, si velimus sextum pedem spondaeum esse, ne in secunda periodo bis trochaeus contra id, quod dictum est, inueniatur, eius versus noster Maro non solum sensum transferre, sed [322] etiam compositionem imitari voluit, in secundo etiam versu AEneidos decimi, cum ait.

Conciliumque vocat Diuum pater atque hominum rex.

Quod cantus ipse cuiusdam Gallicae cantionis manifestius ostendet.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Cum Epodo praecedenti.

Conciliumque vocat Diuum pater atque hominum.

In cantu sic. [ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Reperiuntur etiam alij, qui periodici vocantur, in quibus dactylus et spondaeus alternatim dispositi sunt, qualis est secundus versus Iliados Homeri .[mia].

[oulomenen, he muri achaiois alge etheken.]

Quem imitatus est Virgilius in secundo etiam versu primi libri AEneidos.

Italiam fato, profugus Lauinaque venit.

[ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Atque haec de metris dactylicis ad praesentem institutionem dixisse satis sit, vt plurima, quae dici poterant, poetis magis apta, quam musicis; poetarum iudicibus consideranda relinquamus.

De metris anapaesticis et varijs eorum speciebus. CAPVT X.

POst dactylica metra iure sequi videntur anapaestica ea ratione, qua dactylum sequitur anapaestus, quam ex Diuo Augustino cum de pedibus ageremus, superiore libro posuimus: inter quae duo metra secundam epiplocen huius libri capite sexto diximus inueniri, per quam alterum ex altero syllabarum additione vel detractione fiat: nam si detrahas a dactylicis primam syllabam, fient anapaestica, vt in his.

At tuba terribilem sonitum dedit aere canoro.

Detracta, At, omnes erunt anapaesti hoc modo.

Tuba terribilem sonitum dedit aere canoro.

Quam si restituas, redibunt ad dactylos: quare anapaesticum metrum originem trahere a dactylico, dubium non est, cum eisdem temporibus pes vterque syllabisque subsistat: vnde anapaestum a quibusdam antidactylum diximus appellari, si quidem dactylus ex longa et duabus breuibus, anapaestus ex duabus breuibus et longa compositi, tantum ordinis situ discrepare videantur. Recipit autem hoc metrum apud poetas reliquos quatuor pedes spatio temporum pares, spondaeum qui est anapaesti collectio, et proceleusmaticum et eundem anapaestum in qualibet sede, et frequenter in vulgaribus cantilenis eius loco amphibrachus reperitur, vt exemplis inferius ostendemus: et dactylus etiam, quamuis ei contrarius esse videatur, apud comicos et tragicos inuenitur, vt apud Senecam in Hercule furente.

Turbine magno

Spes solicitae

vrbibus errant,

Trepidique metus.

In quibus quatuor dipodijs primi quique pedes dactyli, et vltimi omnes anapaesti reperiuntur: nam omnes numero temporum quatuor deprehendantur, tamen diuisione longarum et coniunctione breuium inter se variantur. Nonnulli etiam in vltima huius sede Ionicum a minori recipiunt ea ratione, qua in fine metrum omne varie clauditur. Dehinc (quod etiam ab autoribus studio nouitatis fit, vt Victorinus ait) quaedam adijciuntur et detrahuntur, [323] contra quam veteris disciplinae ratio permittit, quod et in caeteris metris datur agnosci, sed et iambus in eius clausulis inuenitur, et archibulium ab Archibulo poeta nominatur: volunt enim, sicut dactylicum vltimo trochaeo, sic anapaesticum nonnunquam iambo concludi: siquidem dactylus, vt trochaeus, a longa incipiat, anapaestus autem, vt iambus, in longam desinat. Percutitur vero metrum anapaesticum per dipodiam pluribus de causis, quarum vna est, ne cum ad octo pedes vsque procedat heptametrum aut octometrum nominetur: neque enim fas putant versum vllum vlterius quam hexametrum nuncupari, nec aliud hexametrum praeter dactylicum heroicum dici mereri. Traduntur autem eadem fere a Grammaticis de anapaestico metro, quae de dactylico, et eius tres easdem faciunt species, vt quoddam sit commune, quoddam AEolicum, et tertium, quod a Graecis logaaedicon appellatur. Sed nos duo posteriora poetis nunc relinquentes, de communi tantum, quia magis ad musicos pertinere videtur, agemus: quod etiam in purum et impurum siue mistum distinguunt. Nos autem purum, vtpote musicae puritati consentaneum accipiemus, quod pedem recipit principaliter anapaestum locis omnibus, si fuerit acatalecticum, aut pro anapaesto spondaeum, vt dactylicum tamquam vtriusque parentem, raro etiam et proceleusmaticum: in canticis autem vulgaribus frequenter amphibrachum. Huius ergo minimum metrum erit monometrum catalecticum constans pede simplici et syllaba longa, aut breui pro longa computanda, vel duabus breuibus: qualia possunt esse

Cito nata - Pereunt cito. [signum]

In quorum continuatione duo tempora, quae secundo pedi debentur, silenda sunt: quod metrum, etiam si a nullo antiquorum positum sit, nos ponere voluimus, vt in anapaestico quemadmodum in reliquis superioribus, quidquid pede maius est, illico metrum esse censeatur, quorum cantus erit huiusmodi

[ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,MP,MP,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Hispanica talia huius metri cantui poteris adaptare

De mi alma, De mi anima.

Discernitur autem hoc metrum ab ionico pede a minori, siue a mesomacro ad plausum, quia pedes illi plauduntur semel ad sena tempora, hoc metrum bis ad quaterna cum duorum silentio. Huic proximum est monometrum acatalecticum constans duobus pedibus integris, quale est illud apud Senecam

Leuiore manu.

Quoniam huius cantus mensurae conuenit [ClefC2,Mv,Mv,Sv,pt,Mv,Mv,Sv on staff3] et hoc vulgare.

Que hare, Que dire.

In cuius repetitione nihil siletur, vt ostenditur in his duobus

Bene fac tibi si Bene vis fieri.

[ClefC3,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Tertium est monometrum hypercatalecticum constans duobus pedibus simplicibus et semipede, hoc est, longa syllaba aut breui, quae pro longa computetur, vel duabus breuibus ex longae diuisione, vel ex principio pedis sequentis accedentibus: in cuius continuatione duo tempora silentur, quae tertio pedi debentur implendo, quale est illud, quod Seruius affert

Animus male fortis.

Et quod est apud Victorinum

Super ardua fertur.

Quoniam huic cantui possunt adaptari [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] quod et penthemimeris anapaestica dicitur. In duas breues desinentia reperiuntur illa

[324] Rapido pede Cynthia Nitidum peragrat nemus.

Quae quadrare poterunt his sonis [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,SP,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] talia poterunt et haec Hispana fingi, quorum alterum in longam, alterum in duas breues desinet, si ad hosce modos canantur.

Por amor de mi alma, Por amor de mi anima.

[ClefC3,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,SP,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Quartum est dimetrum brachicatalecticum, constans tribus pedibus integris simplicibus aut dipodia cum dimidia, quale est illud

Venit optima Calliope.

Et illud quod a spondaeo incipit

Musas fouet alma quies.

Quod etiam ex ionico a maiori et choriambo constare videri potest, si ad sena tempora plaudatur, quae ad hosce cantus multarum vulgarium cantionum per omnia quadrabunt. [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Debet autem hoc metrum, quoniam per dipodiam plauditur, in vltima syllaba primi pedis percuti, vt etiam in vltima tertij percutiatur, quo in positionem manus desinat, quod in omnibus metris pedum imparium suprius fieri debere, dictum est. Reperitur etiam vulgare quoddam epodum tetrametri catalectici apud Hispanos huius quantiatis, quod modo duobus anapaestis et spondaeo, modo anapaesto et amphibracho et spondaeo componitur, quo in fine cantilenae notissimae frequenter vtuntur; prioris exemplum tale est. [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3]

Hispanum, Que era mala la vsanca.

Latinum, Veneris specie fulgens.

Secundi. [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Hispanum idem, propter communitatem syllabarum; Latinum hoc

Veneris nitore fulgens.

Inuenitur etiam apud Hispanos metrum huius quantitatis ex anapaesto et dactylo et proceleusmatico, cuius hic est cantus [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv on staff3] Verba sunt

Ferire el cabello ferirelo.

Simile huic Latino ex duobus anapaestis et proceleusmatico

Teneras necat vmbra amineas.

Quintum est dimetrum catalecticum, quod paraemiacum vocatur, constat pedibus tribus simplicibus et syllaba longa vel duabus breuibus; prioris exemplum apud Boetium

Foelix nimium prior aetas.

[ClefC3,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Et apud Prudentium Hymnus defunctorum, cuius initium est

Deus igne fons animarum, Duo qui socias elementa.

Vbi vltima breuis pro longa sumitur: exemplum posterioris tale citat Dispauterius

Fuge moenia iam Telamonide.

[325] [ClefC3,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv on staff3] Vbi rursus vltima longa pro breui sumenda est: in cuius, vt in caeterorum catalecticorum repetitione duo tempora sileri debent. Ad quod metri genus multi cantus apud Hispanos instituti reperiuntur, vt est ille [ClefC3,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Vna mocuela desta villa.

Ea lege, qua in hoc metro pro anapaesto reliqui pedes quatuor temporum indifferenter in musica posse poni dictum est. Paroemiacum autem quidam dictum esse volunt, quod pleraeque paroemiae hoc metri genere vulgo consueuerint efferri: dicitur heptemimeris anapaestica, quod tribus anapaestis et syllaba constet. Sextum est dimetrum acatalecticum, quod alij archilochium, alij laconicum a Laconico poeta Alcmane, vt commentator Euripidis ait, appellant, constat dipodijs duabus integris, pedibus simplicibus quatuor; qualia sunt illa apud Senecam in AEdipode.

Quidquid patimur mortale genus.

Quidquid facimus venit ex alto.

in cantu sic. [ClefC2,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Frequens hoc metrum est, et crebro tam apud comicos, quam apud tragicos vsurpatum. Cantatur etiam vulgariter apud Hispanos hoc metrum, sed tertium pedem frequenter amphibrachum faciunt, primum et secundum spondaeos aut anapaestos vt in ea cantione vsitatissima

Que me quereys el cauallero Casada me soy, marido tengo.

Quae hunc ad modum pangitur. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3]

Cuiusmodi Latinum sic effingi potest

Mala quae patimur scelesta quae nos

Facimus peccata promerentur.

Hoc autem percuti debet in vltima syllaba prioris dipodiae, vt etiam in posterioris vltima percutiatur, quod in omnibus metris parium pedum faciendum esse diximus, vt cum percussione finiantur. Septimum est dimetrum hypercatalecticum, constat dipodijs duabus et syllaba longa, aut duabus breuibus, quod Seruius Alcmanicum vocat, et eius in syllabam longam desinentis exemplum tale citat

Tremulum mare melliflua nitet aura. [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3]

In duas breues terminati tale potest effingi

Tuba terribili sonitu quatit AEthera. [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv on staff3]

Octauum est trimetrum brachicatalecticum, dipodijs constat duabus et pede simplici, tale est Seruianum illud exemplum

Medium rapido mare Tybris adit fluuio.

Vt in hoc cantu datur agnosci.

[ClefC1,rob,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv on staff5] Ad quem pangitur haec Hispanica cantio.

Aunque soy morenica y prieta a mi que se me da.

[326] Cum epodo ex proceleusmatico et anapaesto et spondaeo tali

[ClefC1,Mv,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv on staff5] Que amor tengo que me seruira.

Ad quos modos haec Latina pangi possunt

Iacet in thalamo specie tibi virgo decens Nitidaque nimis et fulgens.

A quo idem hoc metrum Pindaricum appellatur. Ad hoc metri genus Orlandus Lassus inter huius aetatis symphonetas admodum celeber, quo nos Romae et Napoli familiariter vsi sumus, in ea cantione, quam fecit super verbis Salomonis, Quid prodest stulto habere diuitas, et quae sequuntur, tenorem quendam instituit, qui saepe voluntarijs silentijs repetitus, cum necessario nihil silere deberet canit ea verba omnibus notissima, Vanitas vanitatum et omnia vanitas, ad hunc modum [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Syllabarum paritatis habito respectu, et collocato in tertia regione spondaeo, et quas nos minimas esse volumus, ille semiminimas fecit. Sed quoniam ex illis verbis non potest huius metri ratio deprehendi, nos hoc metrum illi tenori adaptauimus

Mala gaudia mixtas semper habent lachrymas.

Vtuntur nostrates hoc metro in ea cantione, quam vocant, Las quexas, sed variato; nam pro duobus vltimis anapaestis amphibrachum et spondaeum substituunt, vt in alijs facere illis morem esse dictum est: cuius hic notissimus cantus est [ClefF3,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,BP,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv on staff5] Verba sunt huiusmodi

A quien contare yo mis quexas mi lindo amor

A quien contare yo mis quexas si a vos no.

Cum pedis silentio voluntario in continuatione, vel cum sonis absque verbis vt fieri solet in tibijs, ad hunc modum [ClefF2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Nonum est trimetrum catalecticum, pedibus constat simplicibus quinque et syllaba, vt

Date Pierides mihi carmina dactylicorum.

Seruius hanc speciem alcmanicam vocat. Hephestio autem simiaeam a Simia Rodio poeta forsan eius inuentore, cuius versus ipse citat, cantus eius huiusmodi fingi potest [ClefF3,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] In duas breues desinentis exemplum tale fingi potest

Date Pierides mihi carmina dulcisonantia.

In cantu etiam tale erit vltimo sono dichrono in duos monochronos soluto. Huic loco apponere visum est, quod de quibusdam metris huius quantitatis Victorinus tradit, qui apud Alcmanem, inquit, huius disciplinae antiquum autorem reperitur trimetrum catalecticum cum syllaba, cui si vna longa praeponatur syllaba, fiet heroum, quod est tale

Quamuis ego permontes alacer properarem.

Herous ita Sed quamuis ego permontes alacer properarem.

Cuius mensurae est hoc quoque metrum, quod meseniacum appellatur, et est vt superius trimetrum acatalecticum cum syllaba, verum eo distat, quod anapaestis praecedentibus, et spondaeis sequentibus habet factas coniugationes, et postremam syllabam breuem. Idem et embaterion dicitur, quod est proprium carmen Lacedaemoniorum, id in praelijs ad incentiuum virorum per tibias canunt, incedentes ad numerum ante ipsum pugnae initium

Superat montes pater Idaeos nemorumque.

[327] Anapaestici autem versus, qui ex spondaeo et anapaesto et dactylo et rursum spondaeo et anapaesto et syllaba componuntur, sunt quidem proceritatis trimetrae catalecticae, vt est hic

Pan Maenalio carmine nymphas properantes.

Verum hic versus currit ionico a maiori, et par ei est, qui sotadius dicitur: sed de his suo loco dicemus. Nunc cantum aliquem affingamus, qualis esse debere nobis videtur incedentium ad praelium incentiuum [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Decimum est trimetrum acatalecticum, constat tribus integris dipodijs, aut sex pedibus simplicibus, quale est illud, quod Seruius citat

Iacet in thalamo tibi virgo decens Veneris specie.

Cuius hic cantus apud nostrates reperitur. [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff5]

Stesichorium hoc ab eodem autore cognominatur, et quod Victorinus ponit admissis in secunda et sexta regione spondaeis, et in quinta dactylo

Celebret Phoebus cithara supero omnipotentes.

[ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Vndecimum est trimetrum hypercatalecticum constans tribus dipodijs et sono dichrono, vel duobus monochronis: Seruius simonidaeum appellat, et eius quoque hoc affert exemplum

Tuba terribili procul aere sonat clypeum cape miles.

Quod hic cantus ostendit [ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] In duas autem syllabas desinentis nullus Grammaticorum exemplum affert, sed tamen si forte quod erit, ad hoc exemplum decurret

Tuba terribili procul aere sonum dedit, arma manu cape.

Quod ad eundem cantum pangi potest per vltimi soni dichroni in duos monochronos resolutionem. Duodecimum est tetrametrum brachicatalecticum, in Seruianis codicibus alibi alcmanium, alibi alcaicum ab Alcaeo poeta nominatum, constat pedibus simplicibus septem, et nunc in anapaestum, nunc in spondaeum terminatur: in anapaestum quale est, quod idem autor citat

Sua munera fert Venus alma rosas iuueni nitido Cinarae.

Cui non dissimile est illud Sereni

Quod si virgo feruens refert caua claustra puer perij:

Quanquam Diomedes compositum esse dicit, et inter dactilica refert. In spondaeum desinentis hoc exemplum reperitur

Iacet in thalamo tibi virgo decens Veneris specie fulgens.

Quod per omnia quadrat cantui cuisdam Hispanae notissimae cantilenae, si pro, specie, decore, ponas, qui talis est [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] verba sunt

Aquella Morica garrida sus amores dan pena a mi vida.

Decimumtertium est tetrametrum catalecticum constans pedibus simplicibus septem et syllaba longa, quod praestantissimum omnium anapaesticorum esse censetur, vt hexametrum inter dactylica, quale est hoc

Date vina mihi, date serta, iuuat dare tempora tota Lyaeo.

[328] Et hoc, quod est apud Victorinum

Nitet aurea purpureae Veneris coma roscida lactea ceruix.

[ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Hoc metrum Aristophanium, grammatici vocant, eo quod plurimus eius vsus sit apud Aristophanem in omnibus fere comoedijs, adeo vt et parabaseos, hoc est, eorum canticorum, quae a choro in orchestra partim ad spectatores, partim ad Deos vel ad ipsos etiam actores fiebant: pars quaedam, quae alias parabasis proprie dicitur, anapaestorum nomine a grammaticis appelletur, ideo quod eam partem Aristophanes vbique fere anapaesticis tetrametris absoluat. Vltra catalecticum tetrametrum neque Graeci, neque Seruius hoc genus deducunt: Victorinus autem ad pentametrum vsque procedit, nos vero vsque ad tetrametrum progrediemur: quandoquidem per dipodiam plauditur, vt citra metrum hexametrum subsistat, et ad octo pedes vsque procedat, et numerum triginta duum temporum, quem Diuus Augustinus metro praescribit, non excedere cogatur. Est igitur decimumquartum et vltimum tetrametrum acatalecticum constans quatuor dipodijs integris et pedibus simplicibus octo: cuius exemplum tale Victorinus affert

Celebret Phoebus cythara superos omnipotentes, resonetque melos.

Cuius etiam cantus hic est [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3]

Frequentissima autem ex toto genere, et quae maxime vsurpantur, sunt dimetra catalectica et acatalectica, et tetrametrum hoc, quod penultimo loco recensuimus. Caetera vero, et praecipue trimetra ferme omnia raro inueniuntur: atque haec de anapaesticis metris determinata sint, quorum non minus frequens vsus est in vulgaribus canticis et saltationibus inter quatuor temporum pedes, quam trochaicorum esse diximus inter eos, qui ad terna tempora plauduntur. Nunc ad ea, quae restant reliquorum pedum Deo iuuante metra consideranda pergamus.

De metris, quae fiunt ex amphibrachis et de varijs eorum speciebus. CAPVT XI.

RAtio atque ordo doctrinae postulat, vt nunc his de metris agamus, quae vel solis amphibrachis, vel cum alijs permistis principaliter constant, de quibus nemo adhuc (quod equidem sciam) Graecorum aut Latinorum vllam mentionem fecit. Metrici quidem scriptores de his omnino nihil locuti sunt, quia nulla poemata ex illis composita apud Graecos aut apud Latinos poetas inuenerant. Diuus autem Augustinus qui solus hanc musicae partem, quae ad rhythmum et metrum pertinet, ex professo tractauit, haec metra prorsus omisit, quoniam a musica penitus excludenda et Terentiani autoritate, et fortibus innixus argumentis, quae superiore libro retulimus, opinatus est. Nos vero, qui neque cuiusquam autoritate, neque rationibus a communi sensu dissentientibus mouemur, sed ipsius rei veritatem, experientia reperiente, et ratione comprobante venari contendimus: concedimus quidem, fortasse apud veteres nullum ex amphibracho carmen integrum inueniri: et proprer magnam arseos et theseos inaequalitatem, et quod scabrum et clausulis ineptum sit propter duas syllabas breues, quibus vtrinque clauditur. Ita, vt si aliquando in illis ponatur, potis bacchius, quam amphibrachus censeri debeat, sed non idcirco ex eo nullum metrum fieri posse credimus, nam si, vt Hephestio ait, canticis conuiuialibus aptus erat, illa cantica metris constare oportebat. Nihil enim ab antiquis canebatur, quod aliquo metri genere non decurreret, deinde sic a spondaeo pedum reliquorum, quae quatuor habent tempora, veluti [329] parente trahitur eius origo, vt dactylus primo quasi partu productus esse videatur priore longa parentis retenta. A quo per eplipocen detracta prima syllaba, vt superius ostendimus, ortus est anapaestus, et ab anapaesto pari detractione amphibrachus emergit. Cui si rursus prima syllaba detrahatur, dactylus resurget, atque ita veluti in circuitu sine fine fiet processio, quod haec exempla palam facient;

dactylicum, Haec et amore timoreque torquet.

anapaesticum, Et amore timoreque torquet.

amphibrachicum, Amore timoreque torquet.

rursus dactylicum, More timoreque torquet.

Atque ita deinceps sine statu procedent, quod etiam cantus ostendunt;

dactyli [ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] anapaesti [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] amphibrachi [ClefC1,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv on staff3] iterum dactyli [ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3]

Neque aliter, quam per has circulationes inuenientur posse procedere; quod etiam in metris vulgaribus fieri contingit, in his praesertim, quae ab Hispanis artis maioris copulae dicuntur, vt in hoc Ioannis Menae Laberinthi principio

Al muy prepotente don Iuan el segundo.

Quod integrum metrum quatuor amphibrachis et duodecim syllabis constat, vt apparet in hoc cantu [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] Ad hunc enim modum illud cantantem audiui, dum essem adolescens Burgis Gonsaluum Francum nobilem virum non minus cantus, quam status et generis claritate pollentem: ex quo prima syllaba sublata fiet dactylicum hoc modo

Muy prepotente don Iuan el segundo: [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] A quo si etiam primam detrahas, facies anapaesticum sic

Prepotente don Iuan el segundo: [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] Quod rursus ad amphibrachum redibit, si dicas

Potente don Iuan el segundo: [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] Et eodem modo iterum dactylicum tale fiet

Tente don Iuna el segundo. [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] Quas epiplocas non videtur Antonius Nebrissensis respexisse, cum ea in arte, quam de linguae Hispanae Grammatica conscripsit, de metris agens hoc metrum duobus adonicis constare dicit, et primas syllabas in vtroque vacare, quas ille perditas vocat. Quod si quis obijciat, huius epiploces inter anapestum et amphibrachum neque a Graecis nec a Latinis scriptoribus mentionem vllam fieri, eos hac de causa illius non meminisse dicemus, quia, vt supra dictum est, nulla carmina ex amphibrachis composita reperiebant. Nos antem et metra amphibracho pede currentia reperiri dicimus, praecipue vulgaribus in linguis, atque etiam si nullius idiomatis sermone reperirentur, a musicis tamen asserimus debere considerari: quando musica non circa syllabas solum, vt poetica, sed circa quocunque sonos tam articulatae vocis, quam inarticulatae versatur. Vnde non syllabicum, sed sonorum numerum, qui latissime patet, [330] subiectum eius esse diximus: quare non linguae Graecae aut Latinae, aut alterius cuiusuis idiomatis legibus astricta est, vt ostendunt modulationes, quae in artificialibus instrumentis absque verbis, non tamen absque metris omnigenis percipiuntur. Veruntamen nos ea prosequemur, quae vel in Hispana lingua, vel alia, quae nobis cognita sit, aut reperientur vsitata, aut efficta, quae his, qui canendi prorsus ignari sunt, sed poetices aliquam cognitionem habent, magnam lucem afferre poterunt. Et vt tandem ad eorum species explicandas accedamus, ante omnia dicimus, haec metra principaliter amphibracos admittere, sed frequenter eorum loco proceleusmaticos habere, libenter etiam cum iambis et bacchijs misceri: quoniam vt amphibrachi a breuibus incipiunt, concluduntur etiam dipodia iambica et syllaba, aut bacchio vel trochaeo et spondeo, vt exemplis statim liquebit. Minimum ergo metrum huius generis est monometrum hypercatalecticum constans pede simplici et sono monochrono: quoniam frequenter haec metra per monopodiam plauduntur ob causam, quam inferius adducemus, huiusmodi Latinum esse potest

Adest precor. [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Quod a paeone secundo facile plausus iudicio discernitur, eo quod in huius continuatione tria tempora silentur, in paeonis secundi repetitione nihil sileri debet. Hispanum tale nullum reperi, quoniam haec hypercatalectica parum in vsu habentur propter vltimam breuem, quae finem reddit insuauem, et trium temporum silentium, quod ex quatuor secundi pedis occupat tria, et vnum relinquit in sono. Huic proximum est dimetrum catalecticum constans integro pede simplici et duabus syllabis breui et longa, quale Latinum esse potest

Adest lacrymans.

et Hispanum illud. Prendiome el amor.

In cuius continuatione siletur vnum tempus, quod secundo pedi debetur implendo, vt haec duo cuiusdam vulgaris cantilenae poterunt ostendere, quorum prius constat pede amphibracho, posterius proceleusmatico, hoc modo

Aquel traydor [signum] Aquel enganador.

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,MP,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv on staff3] Tertium est dimetrum acatalecticum constans vna dipodia, seu duobus pedibus simplicibus, quale erit Latinum

Deumque hominumque.

Quod solet hoc pede bacchio, Potestas, terminari; vt sit tale

Deumque hominumque potestas.

Et apud Hispanos eiusdem cantionis duo, quae supra positis succedunt, quorum prius constat duobus amphibrachis, posterius proceleusmatico et amphibracho

Aquel porfiado Que en toda aquesta noche

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,2LP,Mv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] In quorum repetitione nihil silentij debetur. Concluditur autem hoc metrum dipodia iambica et bacchio ad hunc modum

Que en toda aquesta noche Dormir no me ha dexado.

et in cantu sic [ClefC1,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Possunt etiam esse vltimi pedes amphibrachus et ditrocheus. Quartum est dimetrum hypercatalecticum constans duobus pedibus et syllaba breui, quale erit

Adeste precor mihi.

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] In cuius repetitione debentur in silentio tria tempora, et ne toties repetere necesse sit, in hypercatalecticis huius generis metris silentur tria, in catalecticis vnum, in acatalecticis nullum. Quintum est trimetrum [331] catalecticum constans duobus pedibus simplicibus, et duabus syllabis breui et longa, siue iambo, quem post ipsum optime collocari diximus, vt hoc Latinum.

Adeste precor mihi vos.

Et hoc Hispanum. Al muy prepotente don Iuan.

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Sextum est trimetrum acatalecticum, canitur autem metrum hoc per monopodiam, plerunque enim apud Hispanos vertitur in dactylicum, detracta prima syllaba per epiplocem, quod per monopodiam cani, supra dictum est: vt ostendit hoc metrum.

Fasta que al tiempo de agora vengamos.

Constat autem haec metri species tribus pedibus simplicibus, vt

Adesto precor mihi musa.

Et hoc Hispanum, Amores me dieron corona.

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] Septimum est trimetrum hypercatalecticum constans tribus pedibus simplicibus et syllaba breui, quale est hoc

Adesto precor mihi musica.

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Hispanum hoc mutilum duabus syllabis detractis a tetrametro acatalectico.

Y pues me hizieron el mal que a vos.

Nam si adieceris, hazen, tetrametrum acatalecticum integrum fiet. Octauum est tetrametrum catalecticum, constans tribus amphibrachis et iambo, vt hoc Latinum

Adest precor mihi nunc quoque vos.

Et Hispanum hoc Menae,

Amores que quieren que muera amador.

[ClefC2,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Nonum tetrametrum acatalecticum constans quatuor pedibus simplicibus, vt hoc Latinum

Adesto precor mihi tu quoque musa.

Et Hispanum, Amores me dieron corona de amores.

[ClefC2,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3] Est autem hoc notissimum et celeberrimum apud Hispanos, quorum videtur esse proprium: quandoquidem eo nec Graeci, nec Latini antiquitus vsi sunt, neque Itali aut Galli nunc vtuntur. Quanquam citra triginta annos in vsu non ita frequens esse desijt, postquam Hispani coeperunt imitari, neque infelici successu compositiones Italicas et Gallicas, quas cantiones ac soneta vocant. Atque adeo tenaciter hoc metrum maiorum nostrorum animis inhaerebat, ac auribus arridebat, vt cum primum in nostrum idioma versus hendecasyllabos, quibus vtuntur Itali, transferre conati sunt, quidam poetae nostrates magni nominis pro illis in hos, quibus assueti fuerant, vel inuiti delaberentur ab illis temporum semper et frequenter syllabarum numero, et accentuum situ, et arsis ac thesis diuisione discrepantes. nam illos iambis currere dictum est, et ad tempora sena plauduntur: hi vero aut amphibrachis currunt, et ad octona vel quaterna plaudentur, aut tribrachis, quod frequentius fit ob vocalium communitatem: et tunc si duodecim syllabarum sint, quatuor iambis erunt aequales propter omnium syllabarum aequalium breuitatem, cum Itali quinque iambos et syllabam contineant. Et quanuis aliqui ex nostris, vndecim syllabarum [332] vel pauciorum etiam a dacylo inchoantes ad Italorum normam nonnunquam etiam propter syllabas communes dactylis progredientium cantari posse videantur: non tamen ob diuersam accentus locationem id in omnibus fieri poterit. In Italis nanque syllaba sexta et decima semper amant acui, in nostris autem, si amphibrachis currunt, quinta si dactylis quarta, neque Italorum necesse est exempla ponere, quia notissima sunt. Hispanorum autem prioris ordinis hoc esse potest

Al muy prepotente don Iuan el segundo.

Secundi illud, De fin Apollo pues non comencamos.

Sed vt manifestius metrorum artis maioris ab ijs, quibus vtuntur Itali, differentia possit agnosci, in his duobus Hispanis euidenter ostendemus, quorum prius est hoc

En lo que mas valgo menos merezco.

Quod vnius syllabae transpositione ad Italorum formam transferetur hoc modo

En lo que valgo mas, menos merezco.

Et quoniam diximus, nonnunquam Italos versus dactylis currere, eos a Neapolitanis admistis anapaestis plerunque pangi, hic eorum cantus ostendet [ClefC2,Sv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Mv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Ad quem eas, quas vocant stantias binis versibus procedentes, cantare solent. Et de metris quidem ex amphibrachis pedibus fieri solitis noluimus vlterius, quam ad tetrametrum vsque procedere, ne vltra hexametrum progredi cogeremur, et quia quisque suo marte vsque ad octo pedum metra poterit ea plausu vel voce continuare.

Quid scripserit Victorinus circa metra, quae fiunt ex proceleusmaticis et de varijs eorum speciebus. CAPVT XII.

NVnc de his, quae fiunt ex proceleusmaticis pauca, quae apud antiquos inuenimus, in medium afferemus, et solum ea, quae Victorinus tradit didascalicon libro secundo, propter maximam scriptoris autoritatem huc transferre voluimus. De metro enim agens proceleusmatico sic ait, ambigitur super autoritate proceleusmatici, qui constat ex duobus pyrrhichijs, id est, quatuor breuibus, an inter prototypa metra, hoc quoque recipiendam habendumque sit: quia neque molossicum, quod constat e tribus longis, propter nimiam similitudinem induci aut videri metrum potuit. Quidam tamen decimam huic speciem post nouem prototypa impertiendam esse, e quibus est et Philoxenus, ex eo putauerunt, quod Laconicum longis constantem quidecim, huic prope contrarium respondere posse conspicerent; qui tamen non ex omnibus molossis connectitur: nam spondaeos inuicem miscet, vt est

Ite o Parcae primores faustae nunc Parcas ducentes:

Satius tamen est eum annecti copularique comico anapaestico, cuius cognationem in se coniunctis duabus suis vltimis breuibus demonstrat: nam ex dimetro anapaestico trimeter proceleusmaticus figurabitur versus longa eius in breues soluta, et syzygia in simplices pedes diuisa, vt est

Tuba terribilem sonuit crepitum.

Praeterea quod nonnunquam e pyrrhichio, qui duplex in proceleusmatico habetur, formata aliqua in metris species proferatur. Huius longissimus erit tetrameter catalecticus, vel si quis illum adhuc extendere affectet, pentameter: recipit autem in prima et secunda et tertia sede proceleusmaticum, quarta tribrachum, aut anapaestum, quibus et clauditur [333] scilicet detracta proceleusmatico syllaba vltima, aut duabus breuibus vltimis in vnam longam redactis propter anapaestum, vti metrum sit non numerus. Scanditur autem per dipodiam, exemplum erit tetrametri catalectici id

Nemus aue reticuit ager homine sonat,

Item, Perit abit auipedis animula leporis.

Trimetri autem id, Agite peragite iuuenes.

Dimetri id, Agite iuuenes.

Hoc metro veteres satyricos choros modulabantur, quod Graeci [eisodion] ab ingressu chori satyrici appellabant, metrumque ipsum [eisodion] dixerunt. Ex his, quae Victorinum solum ex Graecis ac Latinis de proceleusmaticis tradidisse comperimus, colligitur apud veteres fuisse metrum molossicum quinque molossis pedibus constans: sed quoniam ait non omnes esse molossos, quosdam enim spondaeos inter eos habere permixtos, non dubium est spondaicum illud esse potius, quam molossicum: quandoquidem spondaeus molosso natura prior est, vt binarius ternario: sed quia proceleusmatico contrarium esse dicit, videtur dispondaicum illud esse significare: proceleusmaticus enim quatuor breues, et dispondaeus totidem longas habet. Et quemadmodum tetramterum catalecticum ex proceleusmaticis compositum ad quindecim vsque syllabas breues decurrit, sic etiam hoc dispondaeis constans ad quindecim vsque longas procedit. Vnde etiam erit tetrametrum dispondaicum catalecticum contrarium tetrametro catalectico proceleusmatico ea contrarietate, quae sola potest in quantitate reperiri, per quam maius et minus dicuntur esse contraria: quod eorum cantus, inter se collati facile demonstrant, dispondaici tetrametri cantus [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Ad quem canitur Hispanicum hoc,

Donde son estas serranas del pinar de Auila son.

Et hoc Latinum cani potest

Romani semper victores victo leges orbi dant.

Cantus proceleusmatici erit idem sonis dichronis in monochronos mutatis hoc modo, [ClefC2,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Mv on staff3] Cui versus a Victorino suprapositi poterunt adaptari. Quod autem dicit ex dimetro anapaestico trimetrum proceleusmaticum fieri, puto mendo non vacare, et debere legi tetrametrum: sic enim illud antea nominauit, et statim subdit syzygia in simplices pedes soluta, quibus significat illud per monopodiam debere plaudi. Eiusdem enim sunt quantitatis, et ex quatuor anapaestis totidem proceleusmaticos fieri posse, manifestum est longis quatuor in octo breues diuisis: ac dimetrum per dipodiam plausum, si per monopodiam plaudatur, tetrametrum efficitur. Quanquam sibi contrarius esse videtur, nam paulo post debere cani per dipodiam illud affirmat, quem locum, vt multa sunt alia per totum ipsius opus, culpa librariorum mendosum esse crediderim. Et vt tandem huius metri species ostendamus, non omnes, quae afferri possunt vsque ad octo pedes, huc afferemus, sed eas tantum, quae cum his, quae superius positae sunt, ad reliquarum intelligentiam satis luminis praebere poterunt. Minimum ergo eius metrum est, si per monopodiam plaudatur, vt eundem ordinem, quem in alijs, teneamus, monometrum hypercatalecticum constans pede simplici et syllaba longa, aut duabus breuibus ex eius diuisione prouenientibus, qualia sunt exempla, quae Diuus Augustinus in pyrrhichijs ponit: nam geminata plausus duratione proceleusmaticis poterunt adaptari. In syllabam longam desinentis erunt haec

Quid erit homo, Qui amat hominem, Si amat in eo, Fragile quod est.

[334] Quorum hic erit cantus [ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,2LP,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,2LP,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv on staff3]

In duas breues quod Victorinus affert

Agite iuuenes.

[ClefC1,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Mv on staff3] Quod ipse dimetrum vocat, brachicatalecticum opinor intelligens: silentur in huius metri repetitione duo tempora. Huic proximum est dimetrum catalecticum constans pede simplici et tribus breuibus, vt sileatur vnum tempus, quale est hoc

Volat amor agilis.

[ClefC2,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv on staff3] Quartum dimetrum acatalecticum constans pedibus simplicibus duobus, vt

Animus hominis agit.

[ClefC2,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Mv on staff3] In quo, vt in omnibus acatalecticis nihil siletur. Quintum est dimetrum hypercatalecticum constans duobus pedibus et syllaba, quale est,

Homo malus amat et eget.

[ClefC1,Mv,Mv,Mv,Svcd,Mv,Svcd,Mv,Mv,Mv on staff3] Sextum trimetrum brachicatalecticum constans duobus pedibus et duabus syllabis, vt est, quod Victorinus trimetrum vocat

Agite peragite iuuenes.

In cantu addito sono monochrono et ne diutius, quam par est, in his minutijs immoremur, ad hunc modum poteris hoc metrum ad octo pedes vsque protendi vel voce, vel plausu, vt ex quaternis vnius cuiusque pedis, qui superadditur, syllabis, in prima tria, in secunda duo, in terti vnum, in quarta nullum tempus sileatur. Qua lege seruata a metro quinque syllabarum incipientes vsque ad metrum triginta duum poterimus peruenire, qui terminus a Diuo Augustino metrorum quantitati praefixus est, et erunt species huius metri viginti octo; neque enim quia non reperiantur apud poetas metra longiora tetrametris catalecticis, (quanquam Victorinus vsque ad pentametrum asserit posse procedi) idcrico in musica non vlterius procedendum est, praesertim in modulationibus, quae fiunt in musicis instrumentis. In quibus multo plura et minutiora digitis, quam in vocis humanae cantu lingua fieri possunt, et necesse est vt fiant: quoniam multi sunt digiti, neque verbis impediuntur, vt lingua, cui verba plurimum attentionis et gratiae conciliant. adeo vt fine his vocis humanae cantus (quanuis inter omnes animantium voces ea principem locum obtineat) ingratior sit, quam instrumentorum artificialium, in quibus sonorum multiplicitate et omnigena varietate, quo gratior esse possit, cantus iuuandus est. Neque mirum cuique videatur, si metra, quae per dipodiam plaudi debere diximus, nunc per monopodiam esse plaudenda dicamus: tum quod Victorinus, atque alij magni scriptores in hoc variant, tum etiam quod eodem recidunt, nec aliter differunt, quam quod practici faciunt, qui modo plausu breuis, modo semibreuis eundem cantum modulantur. Atque de metris, quae quatuor temporum pedibus constant, ad praesentem institutionem haec satis esse futura visa sunt: nunc ad ea, quae ex pedibus quinque temporum conficiuntur, explicanda transeamus.

De metris, quae fiunt ex pedibus quinque temporum, quae paeonica vno nomine ab his, qui de re metrica scripserunt nuncupantur. CAPVT XIII.

[335] IPse operis contextus exigit, vt post metra, quae fiunt ex pedibus quatuor temporum, de his, quae pentachronis pedibus constant, sermo fiat: quanuis haec ab omnibus, qui re de metrica scripserunt, in vltimum locum reiecta comperiamus. Credo quod eorum in arsin et thesin diuisio sesquialterae rationi respondeat; quae vltima est ex his, quibus caeteri pedes ad rhythmum apti respondent, reiectis epitritis, quos ad musicam ineptos esse superius demonstratum est: nos autem naturalem numerorum seriem, quam in temporibus dinumerandis custodiunt, vt quae magis omnibus nota sit, seruare maluimus. Haec vero metra generaliter a Grammaticis paeonica vocantur, ea, vt puto, de causa, quod et creticus, et bacchius in paeones resoluantur: pedesque paeonici velut commune diuerticulum trisyllaborum quinque temporum habeantur, vel etiam quia ex omnibus horum speciebus paeonicorum communissimae maximaeque et vsitatae sint. Quare idem metrum tam creticum, quam bacchiacum et etiam antibacchiacum veteres paeonicum appellauerunt, quod paeones ab his originem trahant, longis eorum in breues diuisis: nam prima aut vltima cretici solutis paeon quartus et primus emergunt: bacchij vltima diuisa paeon secundus; palimbacchij prima paeon tertius; vt cum de pedibus ageremus ostensum est. Hoc vero metrum magis rhythmo, quam metro congruere varietatem ipsam compositionis ostendere Victorinus ait, nam recipit in breues solutos amphimacros; quorum etiam clausula, qua fit eius carmen catalecticum, terminatur. Diuus etiam Augustinus hos quinorum temporum pedes non ita gratos auribus esse, vt superiores ait: neque tam suauiter currere, quam hi, qui aut in aequas partes diuiduntur, aut in simplam et duplam, vel duplam et simplam, tantum interesse, dicens, inter sesquatos motus, et aequales vel complicatos, sic enim multiplices nominat: itaque hos, inquit, pedes vt spernentius poetae, ita libentius soluta assumit oratio. In quo maxime cum Artistotele conuenit, qui tertio rhetorices libro, cum pedes in tria genera diuisisset, et in alijs, vt iam ante diximus, rationem aequam annotasset in alijs duplam, in alijs sescuplam, heroos, in quibus esset aeque diuisio, non vt malos, et abiectos, sed vt nimis sonoros grandesque reformidauit potius, quam abiecit. Dispari vero ratione iambum et troachaeum, in quibus dupla est, frequenter adhiberi noluit, quoniam eorum alter vulgaris et abiectus, alter nimis celer et quasi saltator esset: paeanas autem, in quibus sescupla est in primis laudauit, in his enim, vt ipse credit, orationis ornatus ita seruatur, vt ea neque grandior neque abiectior fiat, quam oportet, sed medium quiddam et laude dignum tenere videatur. Ex illis tandem asserit metrum fieri non posse: veruntamen eos etiam ad musicam aptos esse, et Victorinus ipse testatur, qui paulo post subdit, quod quanquam eiusmodi sit, tamen vsus eius apud lyricos frequens est. Quod etiam multarum cantilenarum vulgarium cantus declarant, quales etiam apud Latinos et Graecos vulgo fuisse credi par est; vt exemplis inferius ostendemus. Species autem horum metrorum, quoniam a metricis admodum paucae, et quae tantum in vsu sunt apud poetas, memoriae proditae sunt: nos eas a minimis metris, et qui cantus musicos conficere possunt, incipientes ordine, quem in superioribus sequuti sumus, adhibito prosequemur. Fiunt autem haec metra per epiplocen alia ex alijs per syllabae primae detractionem, vt superiora trium et quatuor temporum fieri demonstrata sunt, in quibus bacchiaca primum locum tenent, quoniam a breui syllaba incipiunt, quae natura prior est longa, vt vnum duobus, et ab his prima syllaba detracta, proueniunt ea, quae palimbacchijs constant; quibus eodem modo succedunt cretica, et ab his iterum bacchiaca resurgunt, vt haec exempla demonstrant: bacchiaca

At hic noster infirmus est mortis in transitu.

[ClefC2,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Quae percuti possunt in vltima cuiusque pedis syllaba, quia per monopodiam plauduntur, et a sublatione manus incipiunt, vt tria tempora in arsi, in thesi duo sint, quanquam in secunda plerunque percutiuntur: antibacchiaca,

[336] Hic noster infirmus est mortis in transitu.

In cantu sic [ClefC2,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Et plaudenda sunt in secunda longa: quoniam etiam incipiunt a sublatione manus, sed in his arsis habet duo tempora, et thesis tria: cretica,

Noster infirmus est mortis in transitu.

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Quae percuti debent in prima longa quoniam a positione manus incipiunt, et thesis tria, et arsis duo tempora continet. Et, vt tandem ad species singulorum accedamus, minimum metrum bacchiacum est monometrum hypercatalecticum constans pede simplici bacchio, vel paeone secundo et syllaba longa, quoniam post eam silentur tria tempora, et cum post metri finem sequitur silentium ex Diui Augustini doctrina, vltima syllaba semper est longa, exemplum bacchij cum syllaba praebebunt illa duo, quae ponit Diuus Augustinus.

Amor magnus, labor nullus.

[ClefC2,Mv,Sv,Sv,Sv,SP,MP,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Hoc trium temporum silentium facilius sensu iudicabis, si loco silentij, facile, aut, Simile, in verbis, et in cantu tres minimas interposueris nihil silendo ad hunc modum.

[ClefC2,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Qui cantus melius percipitur, si prima cuiusque pedis plaudatur: ex paeone secundo erit huiusmodi

Facessite iam. [ClefC2,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Confirmat autem hanc suam doctrinam Diuus Augustinus ex eo, quod post bacchium optime ait, creticum poni, vt in hoc,

Amor magnus labor.

[ClefC2,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Sed eadem ratione poterit esse breuis: quoniam post eum rite iabus collocatur, atque etiam quia principium est alterius bacchij, et post eam quatuor tempora silebuntur, quae nondum pedis integri spatium aequant; quod in cantu recte iudicatur, si non in primo sed in secundo sono, vt plerunque fieri solet, pedes percutiantur hoc modo. [ClefC2,Mv,Sv,Sv,Svcd,MP,MP,MP,MP,Mv,Sv,Sv,Mv on staff3] Vt fiat percussio secunda in primo silentij tempore: quod etiam melius sensu iudicabitur, si quatuor minimae sonorae loco silentij ponantur sic [ClefC2,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv on staff3] Et in verbis optime perspicietur inuersis pedibus supra positis,

Labor nullus [signa] amor magnus.

Interposito, Agiliter, aut aliud simile. Proximum huic est dimetrum catalecticum constans pede simplici et iambo, quale est hoc

Docentes rudes [ClefC2,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Paeonicum,

Recedite precor.

[ClefC2,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Tertium dimetrum acatalecticum constat ex duobus bachijs, quale est apud Victorinum

Amico vocantes.

Tale etiam est hoc Hispanum,

Tam buen ganadico.

Quod eius cantus ostendit, qui etiam Latino potest aptari.

[337] [ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quartum dimetrum hypercatalecticum constans duobus pedibus et syllaba, quale est apud Augustinum.

Laborat docens tardos.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Qui cantus a positione manus debet incipere, vt in eam desinat: paeonica facile, vt superiora, fingi possunt resolutis vltimis longis. Quintum est trimetrum catalecticum constans duobus bacchijs et iambo, quale est hoc

Vt Echo sub antris canens.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Sextum est trimetrum acatalecticum constans ex tribus bachiijs, quale est illud quod Victorinus adducit

Vt Echo sub antris canebat.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Septimum trimetrum hypercatalecticum ex tribus bacchijs et syllaba, quale est illud Plautinum

Clientes sibi omnes vulunt esse.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv on staff3] Quod metrum, quoniam in breuem desinit, quatuor tempora silebit in repetitione. Octauum est tetrametrum catalecticum ex tribus bacchijs et iambo, quale est illud etiam Plauti, quod superius sequitur

Bonine an mali sint id haud quaeritant.

Et in cantu sic [ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Nonum tetrametrum acatalecticum constans quatuor pedibus integris, vt illud apud Vicotrinum

Volabat superbus per auras Cupido.

Et hoc Hispanum De rosas y flores que cria el verano.

In cantu sic [ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Neque vlterius procedere necessum esse duximus, quoniam his metra longiora aut non reperiuntnr, aut potius composita, quam simplicia censenda sunt, et facillime poterunt a quouis excogitari. Nobiliora autem ex his metris sunt tetrametra et dimetra catalectica et acatalectica. De his, quae antibacchijs constant, eadem, quae de superioribus, dici posse, censendum est: nam haec metra vel antibacchijs solis decurrunt, vel ex his cum paeonibus mistis, praecipue tertio, qui ex primae longae diuisione consurgit: vt exemplis patebit. Huius ergo generis monometra hypercatalectica sunt illa duo, quae quodidie in Ecclesia panguntur

Dignare me laudare te.

[ClefC2,Sv,Sv,Mv,Sv,SP,MP,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Hic cantus melius incipit a positione manus, vt in eam desinat. Dimetrum catalecticum illud apud Diomedem,

Nati beati. [ClefC2,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Cum vnius temporis silentio in repetitione. Dimetrum acatalecticum

Bacchare laetare.

[ClefC2,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv on staff3] Dimetrum hypercatalecticum,

Bacchare laetare nunc.

[338] [ClefC1,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Trimetrum catalecticum,

Nati beati parentes.

[ClefC1,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Trimetrum acatalecticum,

Bacchare praesente Frontone.

[ClefC1,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv on staff3] Trimetrum hypercatalecticum,

Bacchare Frontone presente nunc.

[ClefC1,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,2LP,Sv on staff3] Tetrametrum catalecticum,

Bacchare laetare praesente nunc me.

Et hoc Hispanum Dexaldos mi madre mis oios llorar.

In cantu sic [ClefC1,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,rob,Sv,Mv,Sv,Sv,sqb,MP on staff3] Cum hoc dimetro catalectico,

Pues fueron amar

[ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quale etiam est hoc,

Llamais me villana y yo no lo soy.

[ClefC1,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Tetrametrum acatalecticum

Bacchare laetare praesente Frontone.

Et hoc Hispanum Caso me mi padre con vn cauallero.

Et quod sequitur ex paeone tertio et palimbacchio,

Cada hora a me llama hija de vn pechero.

Cum hoc dimetro catalectico

Y yo no lo soy.

Quod sic vulgo cani consueuit.

[CelfC2,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3]

Ad quos modulos haec metra in Deiparam Virginem cani possunt.

Dignare me virgo laudare te semper.

Et da mihi robur vt victor aduersus Hostes tuos sim.

Atque haec breuiter de his, quae ex palimbacchijs fiunt, dicta sint. Restant nunc ea metra, quae praecipue creticis constant, sed cum eis etiam paeones admittunt, et inter eos maxime primum et quartum, quoniam hi duo, vt dictum est, ex duarum longarum primus videlicet vltimae, vltimus primae solutione nascuntur; in quibus monometrum hypercatalecticum ex cretico et syllaba tale apud Plautum in prima Amphitrionis scena reperitur,

Vicimus vi.

Et hoc Hispanum, quo clauditur cantio illa vulgatissima

Rey don Alonso,

Videlicet, Rey mi senor.

Cuius cantus est. [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Dimetrum catalecticum ex paeone siue cretico et duabus syllabis, qualia sunt illa Aristophanis in Lisistrata, quae sic in Latinum versa reperimus,

[339] Hic iuga petebat, Atque inibi venans,

Cum cane, quem habebat Retia plicabat.

In quorum continuatione duo tempora silentur, aut voce supplentur, vt apparet in hoc Hispano,

Rey don Alonso.

Ex cretico et trochaeo composito, cuius cantus et saltatio apud nostrates in vsu frequentissima solebant esse a Mauris, vt reor, accepta, nam verbis etiam Arabicis canitur,

Calui vi calui Calui araui.

Cantus autem talis est [ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3]

Rey don Alonso,

Rey mi senor.

In quibus sciendum est, duo tempora, quae in priori metro, et tria, quae in posteriori sequenti pedi debentur implendo, non silentio, sed in articulatis sonis compleri. Talia etiam arbitror esse duo metra, ex quibus Sapphicum carmen componitur,

Iam satis teris,

Et, Niuis atque dirae.

Quorum prius constat pede cretico et spondaeo; posterius autem paeone tertio et eodem spondaeo, vbi spondaei pro trochaeis accipi possunt: quanuis alij aliter ea metiantur. Dimetrum acatalecticum ex paeone primo et cretico, qualia sunt Aristophanis illa in equitibus, quae sic Latina fieri possunt

Qui sapit, is inspicit, Quidquid alij gerunt.

Quae ad eundem modum cani possunt, sic

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Vel ex paeone quarto et eodem cretico, vt illa in auibus,

Bibere multum nocet, Bibere paucum iuuat,

Atque ita canuntur. [ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,2LP,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Dimetrum hypercatalecticum illud, cuius initium supra posuimus ex prima Plauti Amphitrionis scena

Vicimus vi feroces.

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Trimetrum catalecticum ex duobus paeonibus quartis et tribracho, vt illa comica,

Populus improba amat atque iubet [signa] Modica nulla probat aut media.

[ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,MP,MP on staff3] Vt duo tempora in repetitione sileantur. Trimetrum acatalecticum, vt illa ex duobus paeonibus primis et cretico

Cuncta regit atque tenet vnus hic, Ipse sibi qui grauiter imperat.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Trimetrum hypercatalecticum ex paeone primo et cretico et paeone primo et syllaba compositum, quale est hoc apud Victorinum

Nunc agite caelites, nunc tripudijs.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Sv on staff3] Tetrametrum catalecticum ex eisdem pedibus et syllaba,

Nunc agite caelites, nunc tripudijs me.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Tetrametrum acatalecticum vt maxime varium ac multiplex, ita reliquorum sui generis communissimum ac nobilissimum est, vnde [to poluthrilliton], hoc est vulgatissimum [340] ac famigeratissimum ab Hephestione vocatur, quale est hoc

Nunc tuis subueni, quos premunt impij.

Cui optime quadrat cantus ille, quem supra posuimus apud Hispanos frequentissimus. Quod metrum adeo placuisse Simiae Rhodio dicitur, vt carmen integrum ex eo composuerit: est autem varium, vt reliqua huius generis, quoniam aut ex solis creticis constat, vt quod modo positum est, aut ex solis paeonibus, vt hoc

Tolle refer AEolica musigena canticula.

Atque etiam ex omnibus orthijs, qui breuibus quinque constant, vt hoc apud Victorinum,

Volat agile per aprifera modo retulit aquila cibos,

Quod ad cantum supra positum facile cantari potest resolutis sonis omnibus dichronis in duos monochronos. Reperitur etiam ex bacchijs et creticis coniugatis compositum periodice, quale Victorinus affert

Acuta falce si virentes esculos.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Sed et hoc tetrametrum paeonicum, quod, vt ait etiam Victorinus, maxime in vsu est, ex tribus paeonibus primis ab Aristophane compositum reperitur, et vltimo cretico syllabis quidem minore, temporum tamen totidem, quale est hoc

Egregia percoluit ingenia musice.

Quod autem post tres bacchios postremo paeone concluditur, metrum Basylicum appellatur, vt est illud apud Victorinum

Ab Euro sonorum quis Aetnae per maria.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv on staff3] Id vero, quod tribus praecedentibus creticis diiambo clauditur, fiet concurrens cum eo, quod sit ex duobus amphimacris et dimetro trochaico catalectico, quod Euripidium nominatur, vt est hoc

Aureo sub thoro tollit aemulas faces.

In cuius cantu, vt plausus aequalis mensura seruetur, post primum et secundum creticum singula tempora silere debemus, et senis temporibus plaudetur, aut mutandus est rhythmus ex paeonico in trochaicum, ad hunc modum [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mp,Sv,Svcd,Sv,MP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Nos autem Victorinus obseruare ibuet singulorum differentias, et taliter vt ipse ait, aut enim ex paeonibus sunt temporum quinque, aut ex bacchijs et creticis temporum totidem, ne in partiendo errorem incurramus, vbi enim non pedum, sed numerorum ratio subsistit, non pedes pedibus pares restituuntur, sed tempora temporibus adaequantur. Hoc etiam admonere lectorem volumus, facilem esse transitum a metris bacchiacis ad ea, quae constant palimbacchijs: vnde frequenter bacchiaca ad palimbacchia transire solent, tanquam ad magis auribus grata propter eorum sympathiam. In his nanque metris proceditur a minus bono per bonum ad magis bonum, vt cretica sint hoc in genere suauissima contrario modo, quam in pedibus quatuor temporum, in quibus dactylica sunt perfectissima, anapaestica perfecta, amphibrachica minus perfecta, quod in sonis facile fit, et in verbis vulgaribus propter communem syllabarum quantitatem ijsdem sonis et verbis manentibus, productis primis et vltimis correptis. Neque plura de metris, quae fiunt ex pedibus quinque temporum, ad musicam institutionem dicere visum est oportere: nunc ad ea, quae fiunt ex pedibus senorum temporum, ordine debito transeamus.

De metris, quae fiunt ex pedibus senorum temporum, et primum de molossicis et antispasticis. CAPVT XIIII.

[341] EX pedibus senorum temporum primus occurrit molossus, quoniam trisyllabus est, reliqui autem omnes tetrasyllabi, et pentasyllabi, atque etiam hexasyllabi: ex quo pede metra fiunt aliqua, sed quae spondaica possis etiam dicere, si per tempora quaterna plaudas; eo nanque molossicum metrum discrepat a spondaico, quod hoc per quaterna, illud per tempora sena plauditur. Differunt etiam quod spondaica metra a tribus longis incipiunt, quae syllaba spondaeum superant: molossica vero a quatuor, vt etiam molossum syllaba minimum metrum superet. Vnde spondaicum hexametrum acatalecticum erit huius tetrametrum etiam acatalecticum: nam sexies bina; terna quater faciunt, vt in hoc metro conspicari licet

Romani muris Albam cinxerunt longam.

In quo quatuor molossos, et spondaeos sex inuenies. Possunt autem specierum huius generis exempla per additionem syllabarum effingi, si a quatuor initium sumas procedendo vsque ad vigintiquatuor, vt in tribrachis faciendum esse diximus. Huius nanque generis etiam octometrum inuenitur, vt statim patebit, veruntamen apud poetas tetrametrum, idque raro fit, et pentametrum, quod equidem sciam, vnicum inuenitur. Octometrum nullum a poetis factum inueni, sed in cantu reperitur, vt paulo inferius ostendam, inuenitur etiam huius generis trimetrum hypercatalecticum tribus molossis et syllaba constans, cuius melodia eadem esse potest cum Psalmodia inter Ecclesiasticas onmium suauissima illius Psalmi diebus Dominicis cantari soliti

In exitu Israel de AEgypto domus et caetera.

Nisi quod haec libera est, illa vero metro astricta. Est autem huiusmodi

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,SP,SP,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Ad quam melodiam aut paululum ab ea discrepantem Neapolitani pangunt eas, quas vocant stantias, quae quoniam versibus hendecasyllabis constant, vt vndecim sonos proferre queant, secundum molossum ditrochaeum faciunt, ad hunc modum [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv,SP,SP,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Qui cantus discantibus, vt vulgo vocant, aptissimus est. Ad quem huiusmodi metra Latina fieri possunt

Reges non sint minus gerendis bellis

Fortes, quam legibus ferendis iusti.

Tetrametri exemplum hoc ex Cesio basso profert Diomedes

Romani Gallis deuictis sunt victores.

Cuius hic potest esse cantus, ad quem exercetur apud Italos genus illius saltationis quam galiardam, vocant. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Ad quem etiam saepe repetitum discantus, vt a Beda vocatur, aptissime fieri potest. Ad eundem cantum institutum est illud Ennianum eiusdem rationis

Ciues Romani tunc facti sunt Campani.

Ex profecto metrum hoc vere etiam factum dici potest esse Campanum, nam frequenter aes campanum pulsantes, quod alicuius sit magnitudinis aut ponderis, hoc metri genere procedunt. Fabrorum certe ferrariorum rhythmum esse negare non possumus, vt superiore libro de molossico rhythmo verba facientes ex Maronis versibus et prouerbio Hispanico, quod eorum ternos ictus imitari creditur, ostendimus. Inuenitur etiam tetrametrum catalecticum compositum ex hoc pede et dipodia trochaica, et ex eodem simul cum minimo metro trochaico, ad hunc modum

Virtus est fortitudo virtus est fortitu.

[342] Cuius cantus apud Hispanos talis est.

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Ad quem cantum Hispani plurimo ex his, quos Romances, vocant, enuntiare solent secunda longa aut tertia resolutis, vt

Conde Claros con amores no podia reposar.

Potest etiam cum dipodia iambica hic pes coniunctus inueniri, vt in hoc metro

Virtus est benignitas.

Si molossus percutiatur in vltima, vt dijambus etiam in vltima feriatnr, quod iambi natura postulat, cuius cantu ab Hispanis accepto vtuntur Itali ad saltationis genus, quam Gallardam appellant, et optimi modulatores ad discantandum, vt dicunt; qui talis est [ClefC2,Sv,Sv,Sv,2LP,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Super quem tenorem ego Romae modulantem audiui coram Paulo tertio Pontifice Maximo Franciscum Mediolanensem, qui fuit sui temporis Citharoedorum facile princeps, et mihi valde familiaris. Pentametrum autem, quod vnicum diximus inueniri, illud est, quod Victorinus Laconicum appellatum fuisse dicit

Ite o parcae primores nunc faustae parcas ducentes.

Cuius cantus erit. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Cui syllabam si adijcias, fiet tetrametrum dispondaicum. Octometrum vero, quod in verbis nullum inuenisse me dixi, in sonis tale apud Italos ad eiusdem saltationis, genus institutum est [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Et de molossico quidem metro haec dixisse satis sit. Nunc ad reliqua metra senorum temporum explicanda pergamus, in quibus eundem ordinem, quem in superioribus tenuimus, sequemur, vt illud primum statuamus, a quo per epiplocas reliqua, aliud ex alio nascentur; quod rationi congruit antispasticum esse; deinde ionicum a maiori; postea choriambicum: postremo ionicum a minori; quoniam antispasticum incipit a breui, quae longa prior est, vt vnitas binario: reliqua vero tria vel a duabus longis, vel a longa, vel a duabus breuibus incipiunt. Exempla in quibus hae demonstrantur epiplocae, haec esse possunt, nam assumpto Horatianae odes initio

Miserarum est, neque amori dare ludum.

Quod ionicis a minori constat, si praeponas illi has tres syllabas. Et, o, quam, fiet metrum antispasticum hoc modo

Et o quam miserarum est nec.

A quo detracta prima syllaba fiet ionicum a maiori sic

O quam miserarum est neque amori dare.

Et ab hoc eodem modo proueniet choriambicum sic

Quam miserarum est neque amori dare lu.

Et detracta, quam, quae reliqua erat ex tribus praepositis; remanebit ionicum a minori

Miserarum est neque amori dare ludum.

Quae, cum ita se habeant, iure de metris antispasticis primus habendus est sermo. Antispastica ergo metra pedem principaliter habent antispastum, sed tamen cum antispastus ex duobus simplicibus, iambo videlicet et trochaeo, compositus sit, a principio pro ea parte, qua iambum habet, spondaeum apud poetas saepenumero, et quemlibet etiam alium ex dissyllabis, vt Hephestio ait, recipiunt, medijs autem regionibus, si pura fuerint, antispastum, et in fine iambicam syzygiam habent; vt in hoc Horatij carmine

Illi robur et aes triplex, circa pectus erat qui fragilem truci.

[343] Apud musicos autem, qui puriora sectantur, semper habent in principio iambum et in fine trochaeum, et quemadmodum in superioribus fieri diximus, pro iambo aut trochaeo saepe tribrachum admittunt, illis parem temporibus per longae in duas breues solutionem; huius species a Grammaticis annumerantur. Minimum metrum est, vt in alijs, monometrum hypercatalecticum ex pede simplici et syllaba, quae, quoniam ad metrum repetendum quatuor tempora silenda sunt, longa facienda est: nam si breuis erit, quinque silebuntur, quae plura, quam ratio cantici postulat, videntur esse: qualia multa sunt apud Pindarum et Aristophanem, Latinum est hoc apud Victorinum

Nihil me iuuat.

In cantu sic [ClefC3,Svcd,Sv,Sv,Svcd,2LP,Sv on staff3] Ad quem pangitur hoc metrum Hispanum tertia syllaba, quae longa est, in duas breues soluta

Cata el lobo do va. [ClefC3,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Mv on staff3] Debet autem hoc metrum in prima syllaba percuti, vt a thesi incipiat, et in thesin desinat, quo facilius ab omnibus pangi queat. Proximum huic dimetrum brachicatalecticum ex pede simplici et iambo cum silentio trium temporum in eius repetitione, quale est hoc

Meum praesidium.

In cantu sic [ClefC3,Mv,Sv,Sv,Mv,Svcd,2LP,Svcd,Sv on staff3] Debet autem in secunda percuti, vt iambus, quo clauditur. Tertium dimetrum catalecticum ex pede simplici et bacchio, quod tam in prima, quam in secunda percuti potest, quoniam vtroque modo bacchius percutitur, tale est hoc

Fide publica stat pax. [ClefC3,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv on staff3]

Simile est huic illud Hispanum valde vsitatum priore longa in duas breues diuisa

Soliades venir amor.

Quod eius cantus notissimus ostendit [ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quod sunt qui pherecration appellent, eo tantum ab hoc discrepans, quod semper a longa incipit, vt sunt illa Horatiana.

Grato Pyrrha sub antro,

et, Sperat nescius aurae.

Vel a duabus breuibus, vt illud Boetij

Sitis ardescit habendi.

Quae nos ad dactylica retulimus, et acatalectica trimetra esse docuimus, quamuis etiam ad choriambica referri posse censeantur: quonaim inter ea reperiuntur, et spondaeo et choriambo ac syllaba constant, siletur autem vnum tempus in huius metri continuatione. Quartum est dimetrum acatalecticum constans duobus pedibus intergris, quale est hoc Latinum apud Victorinum

Libens hoc tibi persoluo.

Et hoc initium rusticae cantionis Hispanae

Segador tirate afuera.

Vt ostendit hic ipsius cantus [ClefC1,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Svcd,Sv,Sv,Mv on staff3] In cuius metri continuatione nihil siletur, et quoniam non aliae silentiorum interpositiones, quam hae, quae positae sunt in metrorum huius generis repetitionibus, inueniri possunt, nec alij percutiendorum modi ne de his iterum facienda sit mentio, dicimus in hypercatalecticis, quatuor [344] esse tempora silenda: et syllabam, quae superabundat, longam debere censeri, ne si breuis sit, quinque tempora silere cogamur, contra Diui Augustini disciplinam, quae nos vltra quatuor tempora silere vetat, et in his omnibus prima syllaba percutienda est. In brachicatalecticis autem tria, qui iambo superabundant, nam si pyrrhichio superabundarent, eiusdem essent quantitatis cum hypercatalecticis: in catalecticis vero vnum, et in acatalecticis nullum, et brachicatalectica in secunda, reliqua in quacunque syllaba rite percutiuntur. Quintum est dimetrum hypercatalecticum ex duobus pedibus et syllaba, quale est hoc

Agris quisque suis victitat.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Svcd,Sv,SV,Mv,2LP,Sv on staff3] Sextum est trimetrum brachicatalecticum constans duobus antispastis et iambo, quale est hoc, quod Seruius affert, si prima corripiatur, vt musicae disciplina praecipit

Fauni semidei numen adest.

[ClefC3,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv on staff3] Et paeanicum vocat, eo quod paeanibus atque hymnis deorum conueniat. Septimum est trimetrum catalecticum ex duobus antispastis et bacchio, quale est hoc apud Victorinum

Amor te meus o pulchra puella.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv on staff3] Et illud, si primam corripias

Curas mitificant dona Lyaei.

Octauum est trimetrum acatalecticum ex tribus pedibus integris, vt hoc

Fide publica stat pax et agri cuique.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv,Mv on staff3] Nonum est trimetrum hypercatalecticum ex tribus pedibus integris et syllaba, vt hoc apud Victorinum

Libens hoc tibi persoluo nihil me iuuat.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Sv on staff3] Quo cani solet haec Hispana cantio

Cata el lobo do va, Iuanica, Cata el lobo do va.

Decimum est tetrametrum brachicatalecticum ex tribus pedibus et iambo, vt hoc

Fide publica stat pax et agri cuique sui.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Sv on staff3] Quod plaudendum est in secunda syllaba, quae longa est, quoniam iambo clauditur, vt in vltima iambi longa plaudatur.

Vndecimum est tetrametrum catalecticum ex tribus pedibus et bacchio, vt hoc

Fide publica stat pax et agri cuique sui sunt.

[ClefC2,Svcd,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Sv,Sv,Mv,2LP,Mv,Sv,Sv on staff3] Qui cantus est huius Hispani prioribus longis primi et tertij pedis in duas breues solutis

Soliades venir amor, Mas agora non venides non.

Duodecimum est tetrametrum acatalecticum ex quatuor pedibus integris, vt hoc

Fide publica stat pax et agris quisque suis gaudet.

Et hoc rusticum Hispanum a messoribus cantari solitum priori quarti pedis longa in duas breues soluta

Segador tirate afuera dexa entrar la espigaderuela.

Quo si ponas, Espigadera, pro spigaderuela, metrum erit manifestius, quod hic ipsius cantus ostendit

[345] [ClefC2,Mv,Sv,Sv,Mv; Svcd,Sv,Sv,Mv; Mv,Sv,Sv,Mv; Mv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff5] Quanquam haec metra multis etiam variata modis inuenies, saepe etenim pro antispasto alij senum temporum pedes, tam in principio quam in medio aut fine ponuntur: sed quae iambicis aut trochaicis coniugationibus clauduntur, iucundiora sunt, et magis sonora. In quibus hoc obseruandum cantoribus praecipitur, vt si trochaicis antispasti claudantur, percutiantur in prima, vt trochaei, si iambicis dipodijs in secunda, vt iambi. De trochaicis hoc exemplum affert Victorinus constans duobus antispastis et tribus trochaeis, quanuis ipse aliter metiatur

Libens hoc tibi persoluo, amare nolo quenquam.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,Sv,Mv,2LP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,2LP,Sv,Mv on staff3] De iambicis autem hoc constans duobus etiam antispastis et iambico dimetro catalectico

Amorum comites sunt Venus et Cupido nobis.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Mv,Sv,Sv,Svcd,2LP,Svcd,Sv,2LP,Svcd,Sv,2LP,Svcd,Sv,2LP,Sv on staff3] Animaduertere tamen nos Victorinus iubet, ne forte nos in quibusdam antispasticis colis confundat numerus syllabarum: nam, vt saepe dictum est, vbi solutio syllabarum longarum fit, numerus quidem syllabarum augetur, temporum autem perseuerat; vetat etiam hoc metrum suis pedibus concludi: nihil enim esse, ait, hac pedum clausula durius, nihil asperius. Vnde raro admodum veteres integrum ex eo carmen, eo quod sit natura scabrum inter rhythmos atque asperum, perhibet, composuisse, quanquam (si rite concinetur et plausus eius apte mensura custodiatur) ego nullam in eius modulatione difficultatem inuenio, quandoquidem, vt exemplis ostensum est, a pueris et foeminis vulgo maxime cum facilitate cantatur.

De metris, quae fiunt ex ionico a maiori, et de varijs eorum speciebus. CAPVT XV.

ANtispasticis metris ionica, quae Victorinus a musicis [apo meizonos] hoc est a maiori vocari asserit, subiunximus: eo quod ab his per syllabae primae detractionem immediate proueniant. Et metrum hoc ionicum quidam a genere hominum nomen accepisse existimarunt, quod prolixum et molle sit, vt eiusdem esse gentis homines asseuerantur. A maiori vero dicitur ad differentiam alterius, quod a minori vocatur, quoniam hoc a duabus breuibus, illud a duabus longis inchoat. Habent autem inter se talem cognationem, vt si finem vnius cum alterius initio connectas, alterum ex altero facies, nam si ab hoc ionico a maiori

Galli timidi semianimes tergora vertunt.

Duas syllabas primi pedis auferas, et reliquas duas initio sequentis adiungas, facies ionicum a minori ad hunc modum

Timidi semianimes tergora vertunt.

Et si huic a minori

Miserarum est neque amori dare ludum.

Detractis duabus primis a reliquis duabus incipias, facies illud a maiori sic

Rarum est neque amori dare ludum.

Vtrunque etiam admittit pedum molossum tanquam vtriusque parentem, siquidem ex primae longae ipsius diuisione generatur ionicum a minori, et vltimae solutione ionicum a maiori procreatur. Obseruare tamen nos praecipit Victorinus, vt pedem molossum maiori [346] ionico in fine, minori vero intra initia ponamus: quoniam si molossus ionicum a maiori praecedat, tres eius longas cum duabus ionici necesse erit continuari, et si collocetur post eum, duae breues ionici quinque longas disgregabunt: et contra fiet, si praecedat ionicum a minori, quoniam incipit a duabus breuibus, quae tres longas molossi ab ipsius duabus separabunt. Conficitur autem hoc metrum varijs modis: nam aut fit ex suis pedibus, hoc est ionicis puris, aut ex ijs cum trochaicis dipodijs eiusdem quantiatatis admistis, aut ex anapaestis et tribrachis, atque alijs pedibus, qui per longarum resolutiones varij procreantur. Quorum exempla inter numerandas eius species suis quaeque locis afferentur: quas vt enumerare iam incipiamus, minimum huius generis metrum, quemadmodum in superioribus, monometrum hypercatalecticum esse dicimus, constans pede simplici et syllaba, vt est hoc apud Victorinum

Per Leucadiam.

Vel illud apud Senecam Quidquid patimur.

[ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Quod ab anapaesitca dipodia plausus mensura discernitur: quoniam in hoc arsis et thesis non in aequalitatis, sed in dupli ratione consistunt: illa vero dipodia aequalitatis ratione constat, vnde per quaterna tempora, hoc vero per sena plaudendum est. Praeterea in illa spondaeus percutitur in secunda longa, quia pro anapaesto positus est, in hoc autem in prima, vt lex huius ionici postulat. Alterum est dimetrum brachicatalecticum ex pede simplici et spondaeo, quale est hoc

Veris coma florens.

Et hoc Palmam cape victor.

[ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Tertium est dimetrum catalecticum ex pede simplici et minimo metro trochaico, qualia sunt haec

Virtute para viam [signum] Qui tendis ad aethera.

[ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,MP,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd on staff3] Et epodi, quibus vtuntur Hispani in canticis earum compositionum, quas, Romances, appellant, quale est hoc illius, quae dicitur

Conde Claros, No podia reposar.

Cuius cantus notissimus est. [ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Quartum est dimetrum acatalecticum constans plerunque hoc ionico et dipodia trochaica, quae totidem est temporum, qualia sunt illa

Nemo volet impudico Seruire diu tyranno.

Quae admodos illius cantionis, cuius modo mentionem fecimus optime quadrant: ad quos omnes compositiones Hispanae, quibus historiae seu fabulae narrantur, ab antiquis nostris canebantur, qualia sunt haec

Retrayda esta la Infanta, Bien assi como solia.

Quorum cantus antiquissimus et simplicissimus hic erat.

[ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Quintum dimetrum hypercatalecticum constans duobus pedibus et syllaba, quale est hoc

Fortis iuuenis sume rosas. [ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] In cuius repetitione quatuor tempora silentur. Sextum est trimetrum brachicatalecticum ex duobus pedibus et spondaeo, vt hoc

[347] Fortis iuuenis sume coronam. [ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Ad quod repetendum silentur duo tempora. Septimum est trimetrum catalecticum ex duobus pedibus et cretico, vt est hoc

Fortes iuuenes sumite laureas. [ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] In cuius repetitione vnum tempus siletur, ita vt in tribus metris, quibus silentium debetur implendis, proportionalitas Geometrica seruata fuisse videatur: quandoquidem in hypercatalecticis quatuor, in brachicatalecticis duo, et in catalecticis vnum tempus sileri necesse est. Octauum est trimetrum acatalecticum ex duobus ionicis et dichoraeo, quale est hoc

Palmam cape vicisti amor immerentem.

[ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd on staff3] Nonum est trimetrum hypercatalecticum ex tribus ionicis et syllaba, vt hoc apud Victorinum

Lex haec fuit olim puerorum Stephano.

[ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Cuiusmodi sunt omnia metra vulgaria, quae cantant Itali ad melodiam illam, quam Romanescam vocant, nisi quod illa plerunque molosso et syllaba terminantur, vt exemplis inferius ostendemus. Decimum tetrametrum brachicatalecticum, quod inter huius generis metra communissimum et celeberrimum est, constat tribus syzygijs promiscue ionicis vel trochaicis et vltimo in ionicis spondaeo, et in trochaicis trochaeo, patiturque in vtrisque longarum resolutiones, ita vt interim vna syzygia ad sex vsque syllabas excrescat; cuiusmodi exempla apud Terentianum obuia sunt passim, qui totum illud de literis carmen hoc metri genere conscripsit, cuius initium est,

Elementa rudes quae pueros docent magistri,

Vocalia quaedam memorant consona quaedam.

[ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,SP,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Svcd,Sv,Sv on staff3]

Ex quibus prius constat duobus ionicis priori longa prioris in duas breues diuisa, et dichoraeo et spondaeo, cuiusmodi metrum sotadicum asserunt vocari, quoniam Sotades poeta eo plurimum vsus fuerit: posterius ex tribus ionicis et spondaeo, quod Victorinus sotadaeum ad superioris differentiam appellatum fuisse tradit, cuius longarum in duas breues solutarum exemplum tale ponit

Dicite rogo vos dicite quid ita rapitur attis.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Et quod magis, ait, mirum videri possit, totus sotadaeus versus ex trochaicis pedibus poterit ordinari, vt duo habeat Itayphalica metra inserto medio trochaeo, qui septimus sit, veluti

Bacche bacche bacche bacche bacche bacche bacche.

Cuius cantus erit huiusmodi. [ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Quibus si interposueris aliquos brachisyllabos, id est, e tribus breuibus eiusdem rationis et numeri, licet a crescentibus syllabis, temporum tamen lege seruata, versus efficietur melior, dum celerioris soni vibratione decoratur, vt est

Bacche bromie bacche bromie bacche bromie bacche.

[348] Quod in ipso cantu manifestius erit. [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv on staff3]

Tale est illud, quod superius in trochaicis posuimus

Fraena capere tela quatere saxa iacere disce.

Et qui fluit numeris, vt rhythmus accipitur, de hinc quia aptum saltationibus videtur [huperchematikon] a Graecis dicitur: sed et Ithypalicum metrum e tribus trochaeis connexum saepe tribrachum sibi inserit, vt

Hasta viridis armet.

Quod necessario insinuandum esse lectori censui, ne Ithyphalicum metrum e tribus semper trochaeis subsistere audacter ac temere pronuntiaret, haec Victorinus. Nec tamen inter haec duo metra, quorum alterum ex trochaeis aut cum tribrachis admistis, alterum fit ex ionicis, aut molossis cum ditrochaeis, aut alijs senorum temporum pedibus, differentiam esse nullam, in animum inducamus. Differunt enim, vt ipsi pedes, quibus constant, etenim trochaicum plausu trium minimarum, quem proportionem minorem practici vocant: ionicum trium semibreuium, quae proportio maior appellatur, plausu procedit, et eodem modo discrepat ille cantus metri, quod Hispani, Las vacas, appellant, ab eo, quo panguntur apud Romanos illae stantiae romaneschae dici solitae, quod ipsi cantus et metra rite demonstrant, Hispanum

Guarda me las vacas Carillejo y besar te.

In quo trochaei sunt omnes, vt cantus ostendit

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Romaneschum,

Bella citella de la magiorana.

In quo primus est molossus, alter ditrochaeus, tertius item molossus et syllaba, vt apparet in hoc cantu.

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Verum est tamen, quod haec metra Itala, et Hispana sermo omnia sunt trimetra hypercatalectica, quorum supra mentionem fecimus: sed hoc tantum ab illis discrepant, quod haec semper quatuor longis, hoc est, molosso et syllaba terminantur, qualia possent esse haec Diui Augustini

Tandem tibi parcas labor est in chartis,

Atque ire per auras animum permittas.

Sciendum est etiam discantum, quem vocant, De las vacas, non ad trochaici mensuram, sed ad molossici aut ionici fieri solere propter eius grauitatem, qua plausus senorum temporum, ternorum leuitatem exuperat. Et vt tandem eo reuertamur, vnde digressi sumus, vndecimum est tetrametrum catalecticum constans tribus ionicis et cretico, vt hoc apud Victorinum

Vuas nitidis frondibus Euhan haederae ligat.

[ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Duodecimum est tetrametrum acatalecticum, quod ipsum quoque AEolicum vocatur, quod eo Sapho frequenter vsa fuerit, et duobus metris itidem, vt superius trimetrum, componitur, aut enim tribus syzygijs ionicis trochaica postrema subiungitur, vt in hoc ex Graeco Saphus in Latinum verso

Rana tenera virgo magis pulchra nitensque salue.

[ClefC1,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Aut ionicis et trochaicis vicissim positis, quale est hoc ex Graeco Latinum factum

[349] Sol occidit, ecce Luna noctis medium peractum.

In cantu. [ClefC2,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Et quanquam vlterius procedere possemus, quoniam et pentametri et hexametri reperiuntur exempla, veruntamen huc vsque progredi satis esse visum est: quoniam etiam tetrametra ipsa potius ex duobus dimetris composita, quam simplicia censentur esse. Vnum hoc lectorem obiter admonere volumus, esse inter eruditos, qui metrum hoc Horatianum

Vides vt alta stet niue candidum.

Epijonicum esse contendant, constans iambica syzygia et ioncio a maiori et dactylo, et illam a parte anteriori, vt trochaicam a posteriore, recipere, cantarique posse ad hunc modum [ClefC1,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,MV,Sv,Mv,Mv on staff3] Quibus facile assentirer, nisi me deterreret iambi in syllaba prima percussio, quamuis aliam legem esse diiambi, quam iambi respondere possint. Dicunt etiam pro ionico molossum posse poni, quod semel fecit Horatius primo carminum ode decimaseptima.

Nec Martiales haedilia lupos.

Vbi post iambicam dipodiam molossus, et pro dactylo proceleusmaticus positi sint, vt in hoc

Benignitas virtus est benefica.

Verum ego non solum ab anteriori parte, sed etiam a posteriori, quod superius admonui, cum de molossicis agebam, et multo concinnius poni reor. Metrum autem Horatianum quis pedibus dimentiendum sit, inferius diligentius examinabimus: atque haec circa ionica metra a maiori determinata, sufficiant.

De choriambicis metris et duodecim eorum speciebus. CAPVT XVI.

VIdebatur ipsa ratio iure flagitare, vt post ionicum a maiori de ionico statim a minori disciplina traderetur propter maximam cognationem, quam inter ea paulo superius ostendimus inueniri. Ne sine autoribus id fieri potuisset, omnes enim, qui de re metrica scipserunt, et hos pedes, et eorum metra consequenter posuerunt, quod et nos quoque fecissemus, nisi medium se choriambicum metrum inter ea posuisset, et naturalem potius ordinem custodiendum esse videretur asserere. Per quem a metris ex ionico a maiori per vnius syllabae detractionem non metra ex ionico a minori, sed immediate choriambica proueniunt, et propinquiora videntur esse, quae per vnius syllabae detractionem vel additionem, quam quae per duarum in alterum ex altero transitum faciunt. Qua de causa de chroiambico metro, quod medium inter ea se intromisit, immediate post metrum ionici a maiori agi debere censuimus. Choriambicum ergo metrum, quod a pede, quem principaliter habet, nomen accepit, nunc e puris choriambi coniugationibus subsistit, ita

Vror amoris stimulo, cor quatit artus pauidos.

Quod tetrametrum est acatalecticum, quod si catalecticum fuerit, vt sunt pleraque huius generis, pro choriambo vltimo bacchium habet, vt in his versibus, quos Terentianus ex Septimo poeta sui temporis recitare non dedignatur

Iane pater, Iane tuens, Diue biceps, biformis

O cate rerum sator o prinicpium deorum,

Stridula cui limina, cui cardinei tumultis,

Cui reserata mugiunt aurea claustra mundi.

Quorum cantus is esse potest, ad quem inferioris Germaniae catholici vulgari sermone pangunt [350] Psalmum piacularem omnibus notissimum, De profundis, interposito sono post tertium choriambum loco silentij, ad hunc modum, [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] sub his verbis

Aus hertzen grondt schrey ich zu dir.

Quibus respondent haec Hispana

De las honduras llamo a ti, oye me senor mio.

Sed ex metris Latinis tria constant tribus choriambis et bacchio, quartum inter duos choriambos iambicam dipodiam admisit, quod Anacreonti tribuit Hephestio, quam eorum differentiam hic duorum posteriorum cantus ostendit.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,MP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,sv,Mv,Sv,Sv on staff3]

Inuenitur etiam ex duabus iambicis syzygijs et choriambo et bacchio tale apud Victorinum.

Apes legunt mel ex rosa [signum] tu labio ministras.

[ClefC1,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,MP,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] In quo genere et primus pes quinque syllabarum saepe reperitur per resolutionem primae vel vltimae longae, quod vtroque modo compositum Terentianus phaletium cognominari dicit, et longarum resolutarum hoc exemplum adducit ex eodem Septimio

Tibi vetus ara caluit ab origineo [signum] sacello.

Et in cantu erit huiusmodi. [ClefC1,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Mv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,MP,Svcd,Sv,Sv on staff3]

Sed vt ad eius tandem species enumerandas accedamus, minimum huius generis metrum est monometrum hypercatalecticum constans pede simplici et syllaba longa, vel duabus breuibus eiusdem quantitatis cum dimetro dactylico, sed diuersum ab eo plausus mensura, quoniam illud ad quaterna, hoc ad tempora sena plauditur: ex pede simplici et longa talia sunt ea, quae adonica vocantur, et post tria Sapphica plerunque ponuntur, vt hoc

Terruit vrbem, et hoc Hispanum, Muero de amores.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Ex choriambo et duabus breuibus hoc

Edite regibus;

Cum silentio quatuor temporum in repetitione. [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv on staff3]

Alterum est dimetrum brachicatalecticum ex pede simplici et spondaeo siue dactylo, qualia erunt haec

Quae canitis diuos, [signa] Quae canitis numina.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,MP,MP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv on staff3] Cum duorum temporum silentio. Tertium est dimetrum catalecticum ex pede simplici et bacchio cum vnius temporis silentio, quale est hoc, quod Diuus Augustinus affert,

Quae canitis sub antris.

In canti sic. [ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Quartum est dimetrum acatalecticum ex duobus pedibus integris, vt

Lidia dic perdere cur.

In quo nihil silentij debetur

[351] [ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Et quemadmodum in hoc quaternario processimus, sic in secundo vsque ad trimetrum acatalecticum, et in tertio vsque ad tetrametrum etiam acatalecticum procedendum est per quaternas in singulis species tam in temporum silentijs, quam in additionibus syllabarum: quare necesse non erit eadem repetere, sed exempla tantum et nomina specierum percurrere. Dimetrum ergo hypercatalecticum vel in longam vel in duas breues desinens, vt

Lydia dic perdere cur hunc--- Lydia dic perdere cur velis.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,SP,SP,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd on staff3] Trimetrum brachicatalecticum vt

Lydia dic perdere cur hunc vis- Lydia dic perdere cur hunc cupis.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,SP,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd on staff3] Trimetrum catalecticum, vt

Lydia dic perdere cur amando.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Trimetrum acatalecticum, vt

Lydia dic perdere cur hunc cupias.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Trimetrum hypercatalecticum, vt

Lydia dic perdere cur hunc properasti.--

Lydia dic perdere cur hunc properas male.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,SP,SP on staff3] [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv on staff3] Tetrametrum brachicatalecticum, vt

Lydia dic perdere cur hunc properas valde.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv on staff3] Tetrametrum catalecticum, quod omnium huius generis nobilissimum et vsitatissimum est

Lydia dic perdere cur hunc properas maligne.

[ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Ex quo post dimetrum catalecticum alternatim posito integram oden primi libri octauam Horatius composuit ad hunc modum

Lydia dic per omnes

Te Deos oro, Sybarin cur properes amando.

In qua hoc Victorinus obseruauit, quod in omnibus tetrametris catalecticis primi choriambi loco epitritus secundus positus reperitur, in quo legem metri custoditam non esse dicit admisso spondaeo, Os o, nam iambum illic, qui trochaeum sequitur, esse oportebat, quod non temere, sed prodens sciensque fecisse videtur: quando per totam oden in omnibus strophis idem faciendum curauit poetica licentia, qua musicis vti non licet, fortasse quia tot breuium celeritatem spondaei grauitate refraenare voluit. Tetrametrum acatalecticum quale est hoc, quod supra posuimus

Vror amoris stimulo cor quatit artus pauidos.

In cantu sic [ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Et quanuis huius generis pentametra et hexametra inueniantur, nos vlterius in hoc, quam in alijs [352] progredi noluimus: solum hoc lectorem admonitum volumus, etiam in hoc metro per quandam sympathiam antispastum choriambo contrarium admittit, vt ostendit hoc ex Graeco traductum

Age o mater, accipe me obsequentem.

[ClefC1,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Quae varietas dummodo non temere, sed ex ipsius rhythmica; rationis artificio nascatur, non solum aures non offendit, verum etiam mirum in modum excitat, aeque delectat: habent enim se choriambicum et antispasticum metrum, vt ionicum a minori et ionicum a maiori. Nam sicut in his finis vnius est principium alterius, vt superius ostendimus, sic etiam in illis esse contingit, vt in his antispastis

Fide publica stat pax et agris quisque suis gaudet.

Si incipias a duabus syllabis, quae terminant primum antispastum, facies choriambum hoc modo

Publica stat pax et agris.

Et rursus si duobus, quae terminant choriambum incipias, facies antispastum sic

-ca stat pax et agris quisque.

Atque haec de choriambicis metris dicta sint, vt ea, quae restant, qua maxima possumus breuitate, iam tandem expediamus.

De metris ex Ionicis a minori et ex alijs pedibus, qui restant, constantibus. CAPVT XVII.

MEtrum, quod etiam a musicis a minori Victorinus asserit appellari, prouenit ex choriambico per vnius syllabae detractionem, vt superius ostensum est; quare post illud huius tractatio iure prosequenda est. Procedit autem, vt Victorinus ait, contrario quam ionicum a maiori temporum situ, nam priorem habet pariambum et sequentem spondaeum, et hoc ordine seruato sine fine decurrit, atque spondaeo terminatur, quod ionicis congruit: nam semper affectant longis haec metra terminari, vt videre licet apud Horatium libri tertij ode vndecima

Miserarum est neque amori dare ludum.

Quae tota a principio ad finem ionico pede sine alterius admistione procurrit: reperitur etiam alio modo variegatum ac dispositum. Nam cum huic esse sena tempora in singulis coniugationibus oporteat, vt ionicorum natura deposcit, saepe in principio antibacchius aut paeon tertius ponitur, qui temporum quinque sunt, et ab ionico vno tempore deficiunt, quod ex sequenti debet expleri: vnde quod priori adimitur, posteriori coniugationi adijci necesse est. Atque ita singulae coniugationes, cum senis temporibus constare non possint, quinque et septem, quae ad aequae magis, quam aliae duodenarij numeri partitiones accedunt, habere deprehunduntur, vt in his patebit exemplis; ex ionicis senorum temporum

Triplici cernis vt ortu. [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Ex paeone tertio et epitrito secundo

Triplici vides vt ortu.

[ClefC1,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] In quo quarta syllaba, quae in altero erat longa, breuis est, et quinta, quae breuis, longa: atque ita prior coniugatio quinque, et sequens septem habet tempora. Quare necesse est per dipodiam plaudi, ne plausus mensura claudicare cogatur. Huiusmodi combinationis inter se passionem seu communionem Victorinus a musicis anaclasin appellari tradit, et metra, vt ipse ait, si qua forte talia aduerterint, anaclomena [353] vocant, quod retrorsum inclinantur, vt in quibusdam saltationum gesticulis nostra corpora pone pandantur, haec ille. Significat autem anaclomenon idem, quod voce repercussum aut refractum: et quoniam ionicum a maiori a longis incipit, et desinit in breues, quae trochaei videtur esse natura, iure Diuus Augustinus ait, trochaicas dipodias illi posse misceri, et vt trochaeum in prima longa percuti debere, et contrario modo, quoniam ionicum a minori a breuibus incipit, et terminatur in longas, vt iambus, idcirco iambicas dipodias admittere potius, quam trochaicas, et non in breuibus sed in priori longa, vt iambum percutiendum esse. Et de ionicis quidem a maiori satis multa superius exempla ex Terentiano et alijs posita sunt: de ionicis autem a minori haec Diuus Augustinus ponit a se ad tempus, vt ait, fabricata.

Volo tandem tibi parcas, labor est in chartis,

Et apertum ire per auras animum permittas,

Placet hoc: nam sapientem remittere interdum

Aciem rebus agendis decebit intentam.

Sic enim optime legi posse credo, et non vt habetur in omnibus, quos habere potui, codicibus, Decet intentam; qui pes non est dijambus, quem ipse ponere voluit, sed ionicus a minori cum syllaba, quod miror non animaduersum ab ipsius operum correctoribus viris alioquin eruditissimis. In his ergo versibus duo priores ionicis omnibus a minori constant, et duo posteriores tertium habent diiambum, quod ex eorum cantu facile potest agnosci, in quo cum duorum temporum silentio continuandi sunt, qui est huiusmodi; duorum priorum [ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,SP,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Duorum posteriorum.

[ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,SP,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Possunt autem haec fieri a maiori trimetra hypercatalectica sublatis duabus breuibus prioribus a primo ionico a minori, et ad cantum, quem Romanescum vocant, optime quadrabunt, vt superius ostensum est. Et tam haec metra quam ea, quae anaclomena vocantur, patiuntur longarum resolutiones; sed ita vt quamuis syllabarum numerus augeatur, temporum tamen idem perseueret, vt in hoc Catulliano manifestum esse potest

Ego mulier ego adolescens ego ephaebus ego puer.

Quod aequum est temporibus cuilibet ex Diui Augustini versibus, vt ex cantu datur intelligi, qui talis est.

[ClefC2,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Svcd,Mv,Mv,Sv on staff3] Et aequiualet etiam huic anaclomeno

Segetes meum laborem segetes meum labo.

Vt eius cantus ostendit. [ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Quorum vtroque modo procurrentium species, qua maiore breuitate possumus, explicare tentemus. Minimum ergo huius generis metrum est, vt in alijs monometrum hypercatalecticum

Ades a Clio. [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv on staff3] Silendum est autem in hoc metri genere, vt in choriambico et ionico a maiori quatuor tempora in hypercatalecticis, duo in catalecticis, et percutienda tertia syllaba, quae longarum prior est, et hoc eiusdem quantitatis

Tibi ridet rosa. [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv on staff3] Dimetrum catalecticum ab Hephestione Timocreontium dicitur a Timocreonte poeta; a Seruio autem Timocratium vocatur forsan a Timocrate, cuius [354] hoc ponit exemplum

Rosa veris speciemen. [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Cuius anaclomenon tale reperitur apud Terentianum

Habiles putant modos. [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Vocantur autem ab eo haec anaclomena galliambica, quod a Gallis Cybeles sacerdotibus furore percitis canerentur, et hoc Hispanum

Lo que yo quiero dezir.

Quod propter syllabarum communitatem et ionicum purum, et anaclomenon esse potest. Dimetrum acatalecticum quod Anacreontium dicitur

Cythereae puer ales. [ClefC1,Mv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Et anaclomenon, quod Galliambum vocatur

Tremulos quod esse Gallis.

[ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Cuius epodon est

Habiles putant modos.

Cui simile est hoc Hispanum

Oyd me vn poco senora. [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Cuius etiam epodus est

Lo que yo quiero dezir.

Quod sic vulgo canitur. [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Dimetrum hypercatalecticum in longam desinens

Memor esto benefactorum. [ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv on staff3] Trimetrum catalecticum

Fuge virgo fuge munus Veneris. [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Quod etiam anaclomenon reperitur

Paphias amor columbas Veneris.

[ClefC2,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Trimetrum acatalecticum

Miserarum est neque amori dare ludum.

Cui cantum huiusmodi Glareanus apposuit.

[ClefC1,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Qui cantus idem est cum eo, quem Romae castaneas venditantes sub ijs verbis cantitant

Cai caldi cai caldi caldi rosti

Cuius etiam anaclomenon reperitur apud Graecos, quod Latinum esse tale potest

Paphias amor columbas Cythereae.

Cui simile est hoc Hispanum

Aunque me abraso y quemo suffro y callo.

In cantu sic. [ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Trimetrum hypercatalecticum

Venus abiecta iacet decrepito vati.

[355] [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Tetrametrum acatalecticum

Mala mens magnanimos odit et horret dominos.

Quod et phaletium vocarunt, et est eiusdem quantitatis cum his, quae posuimus ex Diuo Augustino nisi quod illa habent pro anapaesto spondaeum in fine, vt in longas desinant, quod naturam Ionicorum supra diximus affectare, vt si dicas

Mala mens magnanimos horret et odit iustos.

Cuius cantus supra positus est. Reperitur autem Hispani metri cantus huic tetrametro in anapaestum desinenti conueniens, huiusmodi [ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Sub huiusmodi etiam verbis

Aficion grande me haze por ti sola padescer.

Et iucundius metrum est, quod apud Italos canunt rustici

La villana non pare bella se non la domenica. [ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3]

Cui detractis duabus primis breuibus habebis trimetrum hypercatalecticum a maiori quale est, quod supra posuimus

Lex haec fuit olim puerorum Stephano.

Tetrametrum acatalecticum alcmanicum, vt apud Horatium

Animari metuentes patruae verbera linguae.

Cui cantum hunc ex Glareano desumpsimus [ClefC1,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Constat enim tota illa ode ex duobus trimetris acatalecticis et vno tetrametro quater repetitis: cuius anaclomenon illud est

Triplici vides vt ortu Triuiae rotetur ignis.

Et hoc Hispanum ob communem syllabarum quantitatem vtrique poterit assimilari

Oyd me vn poco senora lo que yo quiero deziros.

Quod sic communiter cantatur. [ClefC2,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3]

Quod carmen compositum est ex tetrametro acatalectico et trimetro sibi inuicem succedentibus. Et quandoquidem at tetrametrum vsque peruenimus, non vlterius progrediendum ducimus, vt imitemur harmonicos, qui in proportionibus consonantiarum non vltra tetraplasiam, hoc est quadruplam procedendum esse censent, quanuis in pentaplasia et hexaplasia, hoc est in quintupla et sextupla consonantiae reperiantur: quoniam ad harmonicae vim ostendendam satis esse putant illuc vsque processisse. Reliqua vero metra, quae fiunt ex diiambis et ditrochaeis, nemo Graecorum aut Latinorum considerauit, nec nos ea considerare volumus, quoniam eadem sunt cum his, quae fiunt ex iambis et trochaeis: quandoquidem plaudenda per dipodias esse diximus, et dipodia iambica idem est quod diiambus, et dipodia trochaica idem quod ditrochaeus: et quemadmodum ex iambicis trochaica, sic ex diiambo dichoreus per syllabae detractionem emergit, vt

Adest amata virgo pulchra Est amata virgo pulchra.

Dispondaica etiam ad tetrametra catalectica et acatalectica protendi possunt, vt superius dictum est: sed quanuis dispondaicis veteres, vt spondaicis, ad aras vtebantur, quia tamen aequabili sono adhaerescunt, his, in templis, vt nunc musica plana cui assimilantur, vsi sunt, ad metra vero ex his facienda habita sunt insuauia ac rudia, et sine artificio, vt nunc etiam habentur [356] cantica nullis figuris variata, vnde spondaei non admissi fuerunt ad poemata quasi principes versuum, sed quasi substituti reliquis quatuor temporum pedibus vt Caesar scaliger autumat. Reperiuntur tamen apud Hispanos aliquae metrorum generis dispondaici, atque ex alijs pedibus octonorum termporum species diuersis longarum resolutionibus variatae, vt est monometrum hypercatalecticum constans dispondaeo et syllaba duabus prioribus longis in breues solutis, quale est Hispanum hoc

Quien te me enojo Ysabel.

Vt eius cantus ostendit. [ClefC2,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Cui simile est initium illius Enniani versus

Parietibus caecis.

Et virgiliani, Genua labant vastos.

Et dimetrum brachicatalecticum vna syllaba maius his, vt hoc modo positum sequens Hispanum,

Que con lagrimas te tiene.

Quod sic etiam canitur. [ClefC2,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Et quod sequitur eiusdem quantitatis per tribrachum et trochaeum et molossum procedens

Yo hago voto solene. [ClefC1,Mv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Et dimetrum catalecticum constans septem syllabis longis, quale est vltimum huius cantilenae

Que pueden doblar por el. [ClefC1,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Qualia sunt haec Itala

Tempo fu che ben ando:

Vissi lieto senza pene,

Si ch'ando, che l'ando bene:

Hora va quanto mal puo.

Et dimetrum acatalecticum duobus dispondaicis integris constans, quale est illud Hispanum cuiusdam ad canes dominae loquentis antiquum ac impolitum dimetro brachicatalectico subditum, quorum vtriusque simul talis est cantus

[ClefC1,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,2LP,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3]

Perricos de mi senora,

No me mordades agora.

Quae sic Latina fieri possunt

Sinite me adest aurora, Ne me mordeatis hac hora.

Quorum posterius adauctum est vna syllaba eodem temporum numero manente, vt liquet in hoc cantu.

[ClefC1,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] Cuiusmodi versificationem non apud Graecos, neque apud Latinos inueni, neque apud Gallos aut Italos reor inueniri, sed ab Arabicis ad Hispanos, postquam Hispanias ceperunt, quas plures septingentis annis occuparunt, alijs cum multis et moribus et verbis ac canticis credibile est commigrasse. Sed inter alias horum metrorum species eam, quam superius in capitis tertij fine promisimus, apponemus, quae reperitur in cantu, quo vtuntur Itali in saltatione, quae Pauana Milanesa, siue Passoemezo vulgo vocatur, cuius metrum dici potest octometrum: quoniam octo dispondaeis constat, vt illic ostendimus, quod apparet in hoc cantu.

[357] [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3]

Cui poterunt haec verba subnecti

Romani victores orbis leges aequas victis dantes,

Cum ciues essent Romani facti sunt reges mundani.

Et de metris simplicibus haec determinasse satis nobis visum est: quibus de versuum tractatione, quae ad exactam huius disciplinae cognitionem videbuntur esse dicenda, subiungemus, si prius de temporum silentijs interponendis, quod deest ad eorum disciplinam sufficienter intelligendam, quam paucissimis absoluerimus.

Quod non minus silendi, quam canendi habenda sit ratio cantoribus, et quid ante silentium pedibus addatur. CAPVT XVIII.

QVemadmodum bene loqui non potest, qui tacere nescit, sic etiam qui bene canere vult, silentij rationem habere debet, tum requietis et respirationis causa, tum etiam vt in continuatione metrorum plausus aequabilis mensura procedat, et in plurium concentu alijs canentibus locum demus, vt quae proposuerunt melius complere possint. Et quoniam saepe de temporum silentijs mentionem fecimus, et nunc quatuor nunc tria tempora, et duo aut vnum sileri debere diximus, id qua ratione ac lege fieri debeat, et quot tempora in minimo et maximo silentio, et quibus in locis silenda sint ex Diui Augustini doctrina, qui rem hanc solus ex professo tractauit, ostendamus. Qui prius in pedibus et deinde in metris ipsis silentiorum interpositionem considerandam esse docet a dactylo incipiens, post quem, quia semel tantum diuiditur, dimidiam eius partem in silentio dicit esse posse, nam si plus minusue sileatur, aut in breuem desinendum est, aut iambus trochaeusve pondendus, et vnum aut tria tempora silenda, ex quibus neutrum post dactylum fieri sensus aut ratio patiuntur. Nec enim breuis post eum poni potest, nam longa censebitur, quia syllabam vltimam breuem, cum restat silentium, longam aures accipiunt, vt superius ratione et exemplis demonstatum est. Neque autem intelligi debet, nos in breuem desinere non oportere, cum lex id metri postulat: nam in pyrrhichijs et trochaeis aut tribrachis et dactylis et proceleusmaticis et ionicis a maiori et antispastis iure desinimus in breuem, quoniam si desinamus in longam, et post eos nihil sileamus, vt in omnibus acatalecticis metris, in quorum continuatione non nisi voluntarie silemus, metra ex illis facta continuari non poterunt. Sed intelligendum est in metris, in quibus exigit eorum lex, vt in longam terminentur, qualia sunt omnia ferme catalectica, in quibus etiam si breuis sit, longa censetur propter silentium quod sequitur. Neque post dactylum pyrrhichius ponendus est cum silendum erit; nam etiamsi duae breues longam quantitate non superent, quia silentium sequitur, secunda breuis longa censebitur, et non duo, sed vnum tempus silebitur. Quamobrem, cum repetitio distinguenda silentio est, vnam longam syllabam oportet post dactylum ponere, vt duorum et non vnius aut trium temporum spatium sileamus. Neque iambus post dactylum locari potest propter diuersitatem leuationis et positionis, quarum neutram oportere in dactylo habere tria tempora nemo non intelligit. Neque post eum trochaeus poni potest, quo constituto vnum tempus secundo pedi debetur implendo, non quod minus, quam semipedis spatium sileri non possit, nam et vnum saepe tempus siletur, vt cum post choriambum bacchius ponitur, fieri necesse est, sed quia, vt diximus, silentium sequens breuem longam efficit, quare nihil intererit, vtrum post dactylum spondaeus trochaeusue ponatur. Atque eadem de anapaesto, quae de dactylo ratio habenda est, vt longa post eum et non breuis, neque pyrrhichius aut iambus trochaeusue locetur. Post [358] bacchium autem in minimo eius metro longa ponenda est, vt tira tempora sileamus, aut iambus vt duo, quoniam vtrunque incipit a breui. Trochaeus autem non quia desinit in breuem sequente silentio: rite tamen creticus ponitur, quoniam eorundem est temporum. Et tandem breuiter quid post plenum pedem ponatur, cum reliquum impletur silentio in omnibus, qui restant, pedibus exequamur, quod facillimum erit, nam quod de bacchio diximus, id etiam de paeone secundo dici potest. Post creticum autem et vnam longam syllabam licet ponere, et iambum et spondaeum, ita vt aut tria tempora, aut duo, aut vnum sileatur. Quod autem de hoc dictum est, id et in primum et in vltimum paeonem cadit. Iam post palimbacchium vel vnam longam vel spondaeum collocari decet, quo circa et in hoc metro aut tria tempora, aut vnum silebitur. Eadem conditio est paeonis tertij; et sane vbicunque spondaeus, ibi et anapaestus iure ponitur. Post molossum vero, quod attinet ad eius diuisionem, aut vnam longam, vt quatuor, aut duas ponimus, vt duo tempora sileamus. Sed quoniam et sensu et ratione exploratum est, ordinari cum eo posse omnes senum temporum pedes, erit post eum locus et iambo, et tria tempora silenda remanebunt: erit et cretico, et vnum tacebitur, hac conditione erit et bacchio. At si in duas breues primam cretici et secundam bacchij solueris, erit et paeoni quarto. Quod autem de molosso, id etiam de caeteris sex temporum pedibus dixerim excepto dichoreo, post quem non rite iambus ponitur propter dissimilem percussionem, et antispasto, qui spondaeo male clauditur, vt paulo inferius ostendemus. Iam proceleusmaticum arbitror ad caeteros, qui quatuor temporibus constant, esse referendum, nisi cum tres breues post eum locamus, quod ita est, ac si anapaestum locemus, propter vltimam syllabam, quae cum silentio longa solet accipi. Dispondaeus restat, post quem si posuerimus spondaeum, quatuor tempora silenda erunt; si molossum, duo, manente licentia soluendi longam in duas breues, vel in spondaeo vel molosso excepta vltima. Quorum omnium exempla a nobis in metrorum tractatione posita sunt, quocirca hic repeti non erit necesse, solum dichorei cum iambo, et antispasti cum spondaeo, quoniam male cohaerent, illic exempla non inuenies. Sed hic apponemus ea ipsa, quae Diuus Augustinus affert nam haec

Verus optimus, Et, Verus optimorum.

Quorum prius ditrochaeo et syllaba, quae propter sequens silentium longa censenda est, posterius dichoraeo, et spondaeo aut tribus trochaeis constat, suauiter sonant, siquidem alterum est monometrum hypercatalecticum, alterum dimetrum brachicatalecticum, quod Ithypallicum vocant: hoc autem

Veritatis inops.

Ex dichoraeo et iambo propter contrariam percussionem iambi et trochaei, si cum praecedentibus conferatur, vehementer aures offendit, vt in his duobus liquet exemplis; Ithyphalicum erit [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv on staff3] Ex dichoreo et iambo [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Quare non recte post dichoraeum iambus ponitur, recte autem posse poni post caeteros assentitur quisquis haec metra cum disciplina interponendorum silentiorum repetierit, vt in his patet exemplis

Fallacem caue,

Male castum caue,

Multiloquum caue,

Malum dulce caue.

Et relique praeter dichoreum, quae sic cum trium temporum silentio cani possunt [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,SP,MP,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,SP,MP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,SP,MP,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,SP,MP,2LP,2LP,2LP,2LP,2LP,2LP on staff3]

[359] Quod facilius perspicies, si voce silentium impleas interposito in verbis, Facile, et in sonis sic [ClefC2,Mv,Mv,Mv on staff3]

Fallacem caue facile, Multiloquum caue.

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv on staff3] Atque metra pedum senorum temporum cum spondaeo congruenter sonant.

Veraces regnant,

Sapientes regnant,

Veriloqui regnant,

Prudentia regnant,

Boni in bonis regnant,

Pura cuncta regnant.

Cum duorum temporum silentio, sunt enim omnia brachicatalectica, ex quibus duo in cantu exempla satis esse possunt

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,MP,MP,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv on staff3] In quorum comparatione hoc non suaue sonare percipitur

Fides optimorum.

Ex antispasto et spondaeo; quoniam vltima sequente silentio longa redditur

[ClefC2,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Et desinit esse Ityphalicum. Quamobrem hoc nos tenere iubet in metris pedum senorum temporum dichorium iambo, antispastum spondaeo male claudi, quod hac ratione ipsius ingenio digna probare conatur. Nam primo supponit leuatione ac positione in duas partes pedem diuidi, ita vt siqua in eo syllaba media est, vel vna, vel duae aut parti priori attribuantur aut posteriori, vel in vtramque partiantur. Deinde manifestum esse arbitratur, alios esse sine medijs syllabis pedes, vt pyrrhichium, et caeteros binarum syllabarum, alios in quibus medium aut primae parti, aut extremae, aut vtrique, aut neutri spatio conueniat: primae vt in anapaesto, vel in palimbacchio, vel paeone primo: extremae vt in dactylo vel in bacchio, vel in paeone quarto: vtrique vt in tribracho, siue in molosso, siue in choriambico, siue in quolibet ionico: neutri vt in cretico, siue in paeonibus secundo et tertio, siue in diiambo, dichorio, antispasto. Nam qui pedes in tres aequales partes diuidi possunt, media pars in his conuenit cum prima et extrema: qui autem non possunt, aut cum prima tantum, aut cum extrema, aut cum neutra. Postremo concludit, iambus ideo post dichorium male poni cum silentio, quia medium eius est, neque primae parti aequale, neque extremae, et idcirio a leuatione ac positione discordat. Hoc etiam de spondaeo intelligi debere dicit, qui similiter post antispastum cum silentio non amat poni, quae ratio licet valde subtilis atque ingeniosa sit, non tamen omnino quod vult efficere videtur, sed tantum hanc offensionem, quae fit auribus, cum ita hi pedes collocantur, in comparatione fieri eius suauitatis, quae oblectat auditum. Nam si alijs non auditis aures consulamus quo modo sonent, aut post dichorium iambus, aut post antispastum spondaeus cum silentio positi, fortasse tolerabilis auribus eorum coniunctio videbitur, vt in exemplis subiectis licet experiri: ditrochaei et iambi cum trium temporum silentio

Veritatis inops [signa] Veritatis inops.

[ClefC1,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Mv,Sv,SP,MP,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Mv,Sv on staff3] Antispasti et spondaei cum duorum temporum silentio

[360] Fides optimorum. [signum] Fides optimorum.

[ClefC1,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,SP,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quod manifestius apparebit si loco silentij interponas in verbis, Bona, et in sonis [ClefC1,Svcd,Svcd on staff3]

Hoc modo [ClefC1,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv on staff3] Et in priori, Facile, in verbis, et in sonis [ClefC1,Svcd,Mv,Mv on staff3]

Neque hoc inficiatur Diuus Augustinus satis esse tamen sibi ait, quod haec collatio in comparatione numerorum melius sonantium, videtur male sonare; eo enim improbandam esse dicit, quod cum eiusdem generis etiam illi sint pedes, quos hic labi semipedibus clausos iucundius confitemur, ab his discrepare non debuit. Quare nos Diuus Augustinus rationem amplectentes, et ab eius doctrina non multum aurium iudicio discrepantes, teneamus et iambum post dichorium, spondaeum post antispastum commode locari posse, si debitum adhibeatur silentium, et percussio conuenientibus locis fiat. Quod absque difficultate fit; quandoquidem licet antispasti medium non sit spondaeus, tamen cum duorum temporum silentio aequiualet molosso, qui est illi aequalis.

Partes pedum quibus in locis ponendae et silentium, quod illis debetur, vbi debeat interponi. CAPVT XIX.

IAm vero, vt in metris silentium consideremus, et pars pedis quibus locis ponenda sit ostendamus, metiamur hoc metrum

Triplici vides vt ortu.

Vt Diuus Augustinus illud metitur, qui nos ait, posse incipere a pyrrhichio, deinde dichoraeum metiri, tum spondaeum, qui compleat sex tempora, quorum duo sunt in principio, hoc modo

Tripli---ci vides vt---ortu.

Potest etiam caput tenere anapaestus, deinde diiambum metiri, vt extrema longa collocata cum temporibus quatuor anapaesti perficiat sex tempora, quae cum diiambo conueniunt, sic

Triplici---vides vt or---tu.

Ex quo licet intelligere partes pedis non solum in fine, sed etiam in capite metrorum posse poni, quod si demamus vltimam syllabam, vt tale sit metrum

Segetes meum labo.

Manifestum est cum silentio duorum temporum repetendum esse, quoniam in priori silere nihil oportebat, vt in eorum cantu iudicari potest

[ClefC3,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,SP,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Ex quo liquet et aliquam partem pedis posse in principio metri poni, et aliquam in fine, et aliquam in silentio: sed hoc fieri, si dichorium integrum metiamur in hoc metro: nam si diiambo anapaestus a capite ponatur, cernimus partem pedis in principio positam, quae habet iam quatuor tempora, duo autem, quae debentur, silentur in fine, ex quo dicimus posse metrum incipere a parte pedis, et desinere ad plenum pedem, sed nunquam sine silentio. Nam hoc metrum

Iam satis terris niuis atque dirae.

Sic. Diuus Augustinus metitur, vt post tres primas syllabas longas vnum tempus sileat, ita enim in fine nihil debebitur, et decenter ibi poterit esse dichorius, quod tempus si in fine sileretur, vltimam longam efficeret, ne silentium breuem sequeretur, et pro dichorio epitritus secundus [361] poneretur, vt in hoc cantu percipi potest [ClefF3,Sv,Mv,Sv,MP,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,MP,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd on staff5]

Iam satis terris niuis atque dirae,

Grandinis misit pater et rubente.

Vt non solum in fine, sed ante finem cum oportet sileamus: tunc autem oportet, cum id, quod debetur implendis temporibus pedum, indecenter siletur in fine propter vltimam breuem, vt in hoc, quod positum est. Nescio tamen an commodius illud metiremur, si ex duobus membris componeretur priore e cretico et spondaeo, sequenti paeone tertio et spondaeo constantibus, et vnum tempus in vtriusque membri fine sileretur, ad hunc modum [ClefC3,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,SP,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Vt prior spondaeus cum vnius temporis silentio creticum, et sequens cum silentio alterius paeonem tertium aequet: et poterit ad legem quinorum temporum cantari, aequiualebit enim huic

Iam satis territis niuis atque frigidae.

Vt in his exemplis, liquebit

Iam satis territis niuis atque frigidae.

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3] Nisi quod in illo antibacchij pro creticis poni videntur, qui non male cohaerent, vt ostendit illa cantio Hispana

Rey don Alonso.

Et poterit hoc modo cantari

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,MP,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,MP on staff3] Iam satis terris [signum] niuis atque dirae. [signum].

Poterit etiam sic disponi, si primus trochaeus percutiatur in vltima, ad legem quatuor temporum cantari, dum in tertij metri fine nihil sileatur, sed statim incipiat adonicum, post quod sileatur illud tempus, quod post tertium silendum erat: vnde priusquam incipiamus vnum tempus silebimus, non aliter quam si post finem praecedentis inciperemus, quod praeposito adonico manifestum esse poterit

Terruit vrbem: Terruit gentes graue ne rediret

Seculum pyrrhae noua monstra questae [signum]:

Omne cum protheus pecus egit altos Visere montes.

Quod in hoc cantu, quo Germani lugubribus in metris huius generis vtuntur, exemplo potest ostendi [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,MP,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,MP,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,MP,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,MP,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv,MP,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,MP,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Sciendum est autem apud Graecos hoc metrum incipere a dipodia trochaica, hoc est a duobus trochaeis, quos imitatus est Catullus in hoc versu

Iam Sacas sagittiferoque Parthos;

Et in hoc, Otium Catulle tuum molestum est;

Et erunt vt hoc, Oro pulchra Lydia dic per omnes.

Quorum hic potest esse cantus. [ClefC1,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,MP,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quod videtur velle sentire Victorinus, cum ait, hoc metrum ex pentemimeri trochaica et iambica compositum esse posito in secunda sede spondaeo pro trochaeo, et in [362] prima iambicae anapaesto pro iambo aut spondaeo, quod poetis, vt supra visum est, facere licet. Idque omnes Latini fecerunt, vt apud Horatium factum saepe inuenitur, quo plus haberet ponderis et grauitatis; cui contrarium fecisse Hispani videntur atque Itali, qui, vt leuius hoc metrum curreret, primi cretici vltimam longam corripuere, et dactylum eum fecerunt. Secundi vero metri, ex quo componitur ex paeone tertio longa correpta proceleusmaticum, instituerunt, ad hunc modum

Mi graue pena crece de congoxa,

Mi bien affloxa, mas no mi cadena,

Muero de amores, viuo con dolores

Fe me condena.

Quae sic cani solent [ClefC3,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff5]

Itali vero sic

Ombrosa valle di bei fior dipinta

D'intorno cinta di cipressi e lauri

I tuoi tesauri non guast' in eterno

L'horrido inuerno.

Quos versus sic Neapolitani canunt.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff5]

Vnde licet eius sequentem strophem incipere ab vltimo adonico repetito Hispanis hoc modo

Fe me condena, amor me maltrata.

[ClefC1,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Italis vero sic

L'horrido inuerno.

[ClefC1,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Quod Horatio facere non licuit, qui secundam strophen non a

Terruit vrbem

Vbi prima finierat, sed a

Terruit gentes

Exorsus est. Videntur etiam Ecclesiastici in hymnis ad hoc metrum compositis canendis, vulgares imitari voluisse ad eandem cum illis legem hoc metrum canentes parum curantes syllabarum quantitatem, tertiam enim cretici et paeonis tertij corripiunt contra legem metri ad hunc modum

Iste confessor Domini sacratus.

[ClefF2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] In quo praeter hoc, quod veram rationem huius metri componendi videntur ignorasse, multum ab illa veterum canticorum grauitate ad recentiorum leuitatem deflexisse deprehenduntur. Vt autem eo redeamus, vnde digressi sumus, habentur in hoc genere hi versus vitiosi, in quibus vtrunque membrum non integra dictione terminatur, quoniam nisi post finitam dictionem sileri non potest, qualis est secundus versus huius strophes ex ode Horatiana libri secundi decimasexta

Laetus in praesens animus quod vltra est

[363] Oderit curare, et amara lento

Temperet risu, nihil est ab omni

Parte beatum.

Qui non solum ad cantandum sed ad recitandum ineptus apparet, in quo videtur Horatius ostendere voluisse, hanc etiam strophen non esse ab omni parte perfectam. Potest tamen tertius versus non integra dictione terminari, siquidem post eum non siletur, vt in hac eadem ode

Otium bello furiosa Thrace

Otium Medi pharetra decori,

Grosphe, non gemmis neque purpura ve-

Nale neque auro.

Se de hoc metro plura dicere nunc supersedemus, quia cum de versibus agemus eius etiam mentio facienda est. Ex his autem quae dicta sunt colligit Augustinus adiungendum esse arti, vt non solum in fine, sed et ante finem, cum oportet sileamus: tunc etiam ait, ante finem silendum esse, cum duo constituuntur non pleni pedes, alter in principio et alter in fine, vt in hoc pentametro dactylico

Gentilis nostros-inter oberrat equos.

Nam post quinque syllabas longas duorum temporum mora sileri debet, et totidem in fine dum ad caput reditur, vt apparet in hoc cantu.

[ClefF2,Sv,rob,Sv,Sv,Sv,Sv,SP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Cui simile est hoc Hispanum

Las mananas de Abril- dulces eran de dormir.

Cuius cantus est. [ClefC2,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Sv,SP,Svcd,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,SP on staff3] Nisi quod pro primo spondaeo dactylus, et pro vltimo dactylo spondaeus, et pro penultimo proceleusmaticus positus est, quale conflari potest ex duabus his semiquinarijs

Turpe senex miles-genua labant crebro.

Sic autem illud Diuus Augustinus metitur, si enim, inquit, hoc metrum ad legem senorum temporum metiamur, erit primus molossus, alter spondaeus, tertius choriambus, quartus anapaestus. Spondaeo igitur debentur duo tempora, vt sex temporum pedem impleant, et totidem anapaesto, itaque duo silentur post spondaeum ante finem, et duo post anapaestum in fine. Si autem ad legem temporum quaternorum, vna longa erit in capite, deinde duos metimur spondaeos, deinde duos dactylos, et post vna longa concludetur: silemus itaque duo tempora post geminum spondaeum ante finem, et duo in fine, vt ambo pedes impleantur, quorum dimidias partes in capite atque in extremo posuimus. Vnde ille versus huius generis vitiosus erit, et vt Victorinus ait orationi solutae, quam metro similior, in quo finis dictionis non terminauit secundum spondaeum, quoniam post eum sileri non poterit, quale est hoc, quod Victorinus affert

Venerunt interlunia sancta polo.

Vbi quoniam, Interlunia, vnica dictio est, post Inter, silere non possumus, et redditur versus non solum ad cantandum, sed ad recitandum ineptus. Caeterum de huius metri dimensione, cum de pentametris versibus agemus, diffusius tractandum est. Nonnunquam tamen, quod duobus non plenis pedibus debetur in principio ac fine collocatis, totum simul finali silentio redditur, si tantum sit, vt dimidij spatium pedis non excedat, qualia haec duo sunt

[364] Syluae laborantes, geluque

Flumina constiterint acuto.

Horum enim prius incipit a palimbacchio, inde excurrit in molossum, et bacchio terminatur: silentur ergo duo tempora, quorum vnum bacchio, alterum palimbacchio cum reddideris, sena vbique tempora implebuntur: hoc autem posterius dactylo inchoatur, inde pergit in choriambum, clauditur bacchio: tria igitur tria tempora silere oportebit, hinc vnum bacchio, duo dactylo reddimus, vt in omnibus sint sena tempora: prius autem redditur, quod debetur extremo pedi implendo, quam illud, quod debetur in principio constituto; id enim cum repetimus, adiungitur capiti, quod prorsus extremum est. Itaque in hoc metro, quod dictum est

Flumina constiterint acuto.

Cum tria tempora senis vbique implendis debeantur, si ea non silentio velis, sed voce reddere, possintque reddi, et per iambum et per chorium et per tribrachum, quia omnes terna tempora possident, nullo modo ea per chorium reddi sensus ipse permittit, in quo prior est longa syllaba, breuis posterior, id enim prius sonare debet, quod bacchio debetur extremo, id est breuis syllaba, non longa, quae dactylo primo, licet hoc explorare his exemplis

Flumina constiterint acuto gelu.

Flumina constiterint acuto gelida,

Flumina constiterint in altum nocte.

[ClefC1,MP,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] In quibus non dubium est, duo illa suauiter repeti, hoc autem tertium nullos modo, propter difficilem plausus percussionem, quae cadit inter duos vltimos sonos. Id tamen hoc in loco animaduertendum est in fine et ante finem sileri posse, cum metri ratio postulat, in principio vero non: nemo enim proprie dicitur silere, qui locutus non sit, vnde omnis cantus proprie orditur a sono, et non a silentio. Quod si pausae, quae vocant, in principio saepe ponuntur, hoc fit in plurium concentu, nec eas incipiunt numerare donec vnus aut alter cantum inceperit, et si nos in his atque alijs exemplis nonnunquam ante cantum, vnum aut plura tempora silenda proponimus, id facimus, vt mensura plausus canenti facilior sit, non quasi metri cantus incipiat sed tanquam repetatur. Quae dicere voluimus, vt Diuui Augustini doctrina fiat dilucidior, qui licet pluribus verbis haec ferme tradit circa horum metrorum dimensionem, quam ipsi quidem subtilem atque ingeniosam esse negare non possumus: caeterum aliam intellectu simul et plausu faciliorem afferri posse censemus. Nam quoniam haec metra dactylos etiam admistos habent, qui pedibus senorum temporum digniores sunt, ad quaternorum temporum legem ea plaudi debere crediderim. Quod ipsemet Horatius huius carminis, vt aiunt, inuentor videtur admonere voluisse, qui constanter in omnibus Odis, quas in hoc metri genere plures, quam in alio composuit, penthemimeris Iambicae duorum priorum vltimam syllabam longam fecit: vt octo haberet tempora, quae dubous dactylis sequentibus aequiualerent: vt

Vides vt alta stet niue candidum.

Et nonnunquam eam in duas breues dissoluit, vt in ea Ode, quae incipit

Delicta maiorum. Cum ait, Dijste minorem quod geris, imperas.

Hinc omne principium huc refer exitum.

Quod itidem fecit in omnibus Epodis illius ode

Soluitur acris hyems Tahuntque siccas, et caetera.

[365] Vt ad legem tetrametrorum dactylicorum plauderentur, de quibus suo loco dicetur. Et in tertio metro tertium etiam pedem spondaeum semper posuit, vt aequiualeret penthemimeri dactylicae quarti, post quem vnum tempus sileretur, vt cum bacchio sequenti et eius vltima longa octo fierent tempora: et aequaretur duobus praecedentibus et quarto sequenti, quod penthemimeri dactylica constaret cum vnius temporis silentio post eam et bacchio. Cuius dimensionis hic potest esse cantus [ClefC3,rob,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv; BP,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv; BP,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,MP,Mv,Sv,Sv; Sv,Mv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,MP,Mv,Sv,Sv on staff5] Ad quem haec possunt verba cantari

Cur me querelis exanimas tuis?

Nec Dijs amicum est, nec mihi, te prius

Obire Mecoenas [signum] mearum

Grande decus columen [signum] que rerum.

Et cum singula tempora singulis debentur pedibus minus plenis, si velimus ea voce reddere, non sinere, ait, sensum in vnam syllabam coarctari: et hoc mira prorsus iustitia; non enim conuenit quod separatim reddendum est, non etiam constituti separatim; quocirca in illo metro

Syluae laborantes geluque.

Si vnam longam pro silentio fini addas, sicuti est

Syluae laborantes gelu duro.

Non probant aures, sicut probant cum dicimus

Syluae laborantes gelu et frigore.

Quod sagacissime poterit sentiri, cum singula repetentur hoc modo [ClefC2,MP,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,MP,MP,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv on staff3]

In quibus secundus cantus insuauiter et cum difficultate repetitur, quia plausus percussio cadit inter vltimam longam praecedentis et primam sequentis. Item non oportet, cum duo minus pleni pedes ponuntur, maiorem in principio, quam in fine poni, nam et hoc et sensus et ratio condemnat, vt si dicas

Optimum tempus adest tandem.

In quo primus pes creticus est, secundus choriambus, tertius spondaeus, vt tria tempora silere debeamus, quorum duo debentur vltimo spondaeo ad implenda sena, et vnum primo cretico: at si dicatur

Tandem tempus adest optimum.

Eadem interposita trium temporum mora in silentio, nemo non sentiet iucundissime repeti, vt in his cantibus ostenditur [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,SP,MP,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv on staff3] Quare aut tanti spatij decet esse in fine minus plenum pedem, quanti est in principio vt illud

Syluae laborantes geluque.

Aut minorem in principio, et in fine maiorem, veluti est

[366] Flumina constiterint acuto.

Siquidem primus dactylus, et vltimus bacchius est: neque iniuria, quia vbi est aequalitas nulla discordia, vbi autem dispar est numerus, si a minori ad maiorem veniamus, vt in metiendo et numerando solet, facit ipse rursus in numerando ordo concordiam. Ex quo illud est etiam consequens, vt cum ij, de quibus agitur, minus pleni ponuntur pedes, si duobus locis interponitur silentium, id est ante finem et in fine, tantum ante finem sileatur, quantum debetur extremo tantum autem in fine, quantum scilicet principio: quia medium tendit ad finem, a fine vero ad caput redeundum est. Si autem vtrique tantundem debetur, nulla controuersia est, quin tantum ante finem, quantum in fine silendum sit: sileri autem oportet non, nisi vbi terminatur pars orationis. In his autem numeris, qui non verbis finiunt, sed aliquo pulsu vel flatu, vel ipsa etiam lingua, nullum in hac re discrimen est, post quam vocem percussionemve sileatur, modo vt legitimum iuxta supra dictas rationes intercedat silentium. Quamobrem et a duobus potest minus plenis pedibus metrum incipere, si tamen vtriusque coniunctum spatium minus non sit, quam vnius et dimidij pedis esse posset. Nam, vt supra diximus, tunc recte duo pedes minus pleni ponuntur, cum id, quod debetur ambobus, non transit spatio pedem et dimidium; exemplum est

Montes acuti.

In quo aut in fine tempora silenda sunt, aut vnum tempus post spondaeum, et duo in fine. Aliter enim hoc metrum conuenienter metiri non potest, vt hic cantus ostendit.

[ClefC2,Sv,Sv,MP,Svcd,Sv,Sv,SP,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,SP,MP on staff3] Pro quo silentio si sonos aut syllabas substituamus, manifestius apparebit, quantum sileri debeat, vt in hoc exemplo

Montes peracuti duo Montes peracuti.

[ClefC2,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,2LP,Mv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Multa huc ex Diui Augustini libro quarto de musica, transtulimus, multis etiam de causis, tum quia valde digna cognitu videbantur, tum quod in his exemplaribus, quos habere potuimus, adeo mendose legebantur, vt intelligi neutiquam possent, quae nos ex disciplinae legibus emendatiora reddidimus, tum etiam quia per quam abstrusa et recondita sunt, et exemplis indigebant, vt dilucidiora fierent, quae nos apposuimus, quanto potuimus accomodatiora. Quod itidem faciemus in his, quae scitu digna et intellectu difficilia sequentur: cuiusmodi sunt omnia, quae libro quarto continentur, et exemplificationem postulare videbuntur.

Silentium non semper in fine, sed aliquando in medio debere poni, et duplex esse necessarium et voluntarium. CAPVT XX.

PRosequitur autem Diuus Augustinus hanc silentiorum interponendorum doctrinam, sic inquiens, sit hoc etiam in disciplina, vt cum ante finem silemus, non ibi pars orationis breui syllaba terminatur, ne secundum illam commemoratam regulam pro longa eam sensus accipiat sequente silentio, itaque in hoc metro

Montibus acutis.

Non possumus silere post dactylum tempus vnum, quod post spondaeum, in superiori poteramus, ne non iam dactylus, sed creticus sentiatur, atque non duobus minus plenis pedibus, quod nunc demonstramus, sed pleno dichoreo, et vltimo spondaeo metrum constare videatur, duum temporum silentio reddito in fine, vt in hoc cantu.

[ClefC2,Sv,Svcd,Svcd,MP,Mv,Sv,Sv,SP,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Montibus [signum] acutis - Montibus acutis.

Sed illud notandum est, in principio posito; minus pleno [367] pede aut ibidem reddi debitum per silentium post pedem minus plenum, vt in hoc

Iam satis terris niuis atque dirae.

Quod Diui Augustini dictum verius erit in his metris, in quibus primum membrum non integra dictione finietur: nam quoniam ibi sileri non potest post primum creticum silere cogemur, vt in hoc versu, odes vigintiquintae libro primo

Thracio bacchante magis sub inter lunia vento.

Quod non sine difficultate, tamen ad hunc modum canendum est.

[ClefC2,Sv,Svcd,Sv,MP,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Nec post, Inter, siletur, et quia non est integra dictio, et quia sequitur adonicum, ante quod, vt dictum est, sileri non oportet, sed illud ter non duo, quin potius vnum tempus consumet, vt sit ditrochaeus sex temporum, et non epitritus secundus, vt superius admonuimus. Et vt verba Diui Augustini prosequamur, nonnunquam in fine silentium reddendum est, vt in hoc

Segetes meum labo.

In cuius repetitione duo tempora silentur, quae debentur anapaesto, qui a capite positus est, vt in hoc cantu.

[ClefC1,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,SP,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv on staff3] Minus autem pleno pedi, qui in fine ponitur, aut ibidem restitui silentium, quod debetur, vt in illo,

Ite igitur camoenae.

Aut in aliquo de medijs loco, veluti in hoc

Ver blandum viget aruis, adest hospes hirundo.

Vnum enim tempus, quod debetur vltimo bacchio, vel post totum numerum sileri potest, vt in superiori vel post secundum pedem ionicum a minori, vt hic cantus ostendit.

[ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv,MP,Mv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Atque ita nihil silendum erit in repetitione, quod vero medijs forte minus plenis pedibus debiti est, non nisi ibidem reddi potest, vt est

Tuba terribilem sonitum dedit aere curuo.

Si enim sic metiamur hoc metrum, vt primum faciamus anapaestum; secundum ionicum, quemlibet in syllabis quinque, soluta scilicet longa vel prima vel vltima in duas breues; tertium choriambum; vltimum bacchium, tria erunt tempora in debito, vnum extremo bacchio reddendum, et duo anapaesto primo, vt sena compleantur: sed hoc totum spatium trium temporum in fine sileri potest quod ex superioribus manifestum est: at si ab integro pede incipias, quinque syllabas primas, pro primo ionico metimur. Sequitur choriambus, post quem integrum pedem non inuenias, quocirca vnius longae spatio sileri oporteret, quo annumerato choriambus alter implebitur, bacchio reliquo metrum clausuro, cui tempus vnum debitum silebis in fine, quod quia non ita manifestum est, id exemplo dilucidare tentemus

Tuba terribilem sonitum dedite aere curuo. [signum]

[ClefC2,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv,SP,Mv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Sv,MP on staff3] Vnde iam opinor perspicuum esse, cum in medijs siletur locis, aut ea restitui tempora, quae in fine debentur, aut ea, quae ibi debentur vbi siletur; sed aliquando non esse necesse, vt sileatur in medijs, cum potest aliter metrum metiri, vt in illo, quod modo positum est, aliquando autem necesse est, vt in hoc

Vernae temperies aurae tepent sunt deliciae.

Nam manifestum est, hunc numerum aut quaternorum aut senorum temporum posse [368] pedibus currere; si quaternorum, silendum est vnum tempus post syllabam octauam, et in fine duo, et metietur primo spondaeo secundo dactylo, tertio spondaeo, quarto dactylo, annumerato post longam silentio, quinto spondaeo, sexto dactylo, vltima longa, qua metrum clauditur, cui duo tempora debita silentur in fine, vt ostendit hic cantus.

[ClefC1,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,MP,Svcd,Sv,Sv,Sv,Mv,Mv,Sv,SP on staff3] Si autem senorum temporum illud pedibus metimur, primus erit molossus, secundus ionicus a minori, tertius choriambus adiuncto breui silentio, quartus ionicus a maiori, et longa vltima, post quam quatuor tempora silebuntur. Posset alio modo currere, vt vna longa in principio locaretur, quam sequeretur ionicus a maiori, deinde molossus, deinde ionicus a minori adiuncto a capite breui silentio, et vltimus choriambus metrum clauderet: ita vt quatuor temporum silentium in fine redderetur vni longae in principio constitutae. Cuius hic exemplum non ponimus, quoniam vt ipse ait, aures hanc dimensionem non probant, quia parte pedis in principio collocata nisi maior, quam dimidia foret, non recte illi post plenum pedem redditur, quod finali silentio debetur, sed alijs interpositis pedibus scimus quidem quantum debeatur: sed non comprehenditur sensu, vt tanto spatio sileatur, nisi minus debeatur in silentio, quam positum est in sono: quia cum maiorem partem pedis vox peregerit, minor, quae reliqua est, vbicunque facile occurrit. Alias etiam senorum temporum dimensiones constituit, quae, quanuis ita se habeant, vt ipse vult, non tamen hic duximus apponendas, quoniam et plures fieri possent, et positae satis esse videntur, vt ipsius doctrina possit intelligi. Sed licet eius rationes verae sint atque subtiles, non tamen aures omnino repudiant vllam earum, quas posuit, dimensionum, vt quilibet in cantu poterit experiri: multo tamen suauior et facilior caeteris est illa quaternorum temporum, vt cantus, quem supra posuimus, ostendit. Ex his autem, quae dicta sunt, perspicuum est, interponi silentia in metrorum cantibus quaedam necessaria, quaedam voluntaria: necessaria quidem cum aliquid pedibus debetur implendis: voluntaria vero cum pleni sunt pedes atque integri. Quod autem superius dictum est, amplius quatuor temporibus silendum non esse, de necessarijs silentijs intelligendum est, vbi debita tempora explentur: nam in his quae voluntaria silentia nominauimus, licet etiam pedem sonare, et pedem silere. Quod si paribus interuallis fecerimus non erit metrum, sed rhythmus nullo certo fine apparente, vnde redeatur ad caput. Vt experimur in tympanis, in quibus vnus aut plures pedes tympanistae sonare percipiuntur, dum qui metra tibijs aut voce pangunt, postquam finierint, donec incipiant, vel requietis, vel respirationis gratia, quantum eis visum fuerit, requiescere volunt. Quamobrem si exmepli gratia, silentijs velis distinguere rhythmos a metris, cauere debebis, vt post primum edem alterius pedis tempora sileas, aut rarissimi facies. Licet autem varietate qualibet connumeratis silentijs ad legitima tempora metrum producere, velut in hoc

Nobis--verum in promptu est--tu si verum dicis.

Licet hic post primum spondaeum quatuor tempora silere, et alia quatuor post sequentes duos, post tres autem finales nihil silebitur, iam enim triginta duo tempora terminata sunt, si quidem metrum sex constat spondaeis, qui viginti et quatuor continent, et octo in silentijs addita sunt, vt apparet in hoc cantu.

[ClefC1,Sv,Sv,SP,SP,Sv,sv,Sv,Sv,SP,SP,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Sed multo aptius est et quodammodo iustius, vt vel in fine tantum, vel etiam in fine sileatur, hoc est, vt vel metro finito sileamus octo tempora, vel post tres pedes priores quatuor, et post tres posteriores altera quatuor in silentio reddamus, quod manifestius est, quam vt exemplo debeat explicari. Licebit etiam post primum pedem quatuor silere, et post duos sequentes altera quatuor, et tertia quatuor in fine, quod subracto vno pede fieri poterit, vt ita sit

[369] Nobis--verum in promptu est--tu dic verum--.

Hoc et in metris caeterorum pedum tenendum est, scilicet necessarijs silentijs, siue finalibus siue medijs reddi debita, vt pedes impleantur. Non autem sileri oportet amplius, quam pedis partem, quam leuatio positiove occupat, voluntarijs autem silentijs et partes pedum, et integros pedes silere conceditur, sicut exemplis supra dictis monstrauimus: sed hactenus interponendorum silentiorum ratio tractata sit.

De pedum coplatione iuxta Diui Augustini doctrinam multo aliter, quam libro superiore dictum est. CAPVT XXI.

ADhuc etiam Diui Augustini doctrinam prosequamur, et de pedum commistione pauca dicamus, quoniam multa iam dicta sunt, cum quaereremus, quos sibimet oporteret pedes misceri, et quod ad metrorum attinet copulationem, nonnulla dicenda sunt, praeter ea, quae iam diximus, cum de versibus disserere inciperemus. Iunguntur enim pedes secundum regulas, quas libro superiore tradidimus. Illud autem nunc sciendum est, genera metrorum, quae a poetis iam celebrata sunt, habuisse autores et inuentores, a quibus quasdam certas leges positas conuellere prohibemur. Non enim oportet, cum eas illi ratione finxerint, aliquid ibi mutare, quanuis secundum rationem id facere et sine aurium offensione possimus: cuius rei cognitio non arte, sed historia traditur. Vnde creditur potius, quam cognoscitur: docet etiam ratio alia institui metra immobilia, id est in quibus mutare nihil oportet, vt hoc metrum

Quando flagella ligas ita liga.

De quo satis multa superius locuti sumus: alia mobilia, in quibus locare pedes alios pro alijs licet, sicuti est

Troiae qui primus ab oris, arma virumque cano:

Nam hic pro spondaeo anapaestum quolibet loco licet ponere, vt in hoc cantu licet inspicere.

[ClefC1,Sv,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Mv,Sv on staff3] Alia nec tota mobilia, vt est hoc, quod Terentianus citat ex Pomponio

Pendeat ex humeris dulcis chelys,

Et numeros edat varios, quibus

Assonet omne virens late nemus,

Et tortis errans qui flexibus.

Hic enim vbique et spondaeus et dactylus poni possunt praeter vltimum pedem, quem metri autor semper esse dactylum voluit, et in his quidem tribus generibus nonnihil valere autoritatem videmus: quod autem in pedum commistione ad aurem solam pertinet de his rebus, quae sentiuntur, iudicantem, sciendum est eas partes pedum, quae post certos pedes silentio restante insuauiter locantur, vt iambum post dichorium, atque secundum epitritum, et spondaeum post antispastum, etiam post alios pedes male locari, quibus isti permisti fuerint. Nam manifestum est, iambum post molossum bene poni, sicut hoc exemplum indicat saepe repetitum cum silentio in fine temporum trium

Ver blandum viret.

Quod in hoc cantu apparet. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,MP,MP,MP,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,2LP,2LP,2LP,2LP,2LP,2LP,2LP on staff3] Videtur autem hic locus apud Diuum Augustinum mendose legi

[370] Ver blandum viret floribus.

Et expungi debere illud, floribus, quod a sciolo quopiam additum fuisse credibile est, qui ver sine floribus censuit virere non posse, nam eo posito post iambum silentium non restat, quod Diuus Augustinus restare ait, et quia creticus est, qui cum iambo octo tempora continet, non tria, sed quatuor silenda erunt, tempora, vt duodecim expleantur, atque idem de sequenti exemplo dici potest. Quanquam nihil inuenio hic additum esse ad ea, quae superius dixit, cum iambum sequente silentio post omnes pedes senorum temporum absque dichorio posse poni, nos docuit. Quamobrem aliquid hic deesse suspicor; sed videamus quid vlterius docere nos pergat, sic enim ait, at si pro molosso primum dichorium constituas, vt est

Vere terra viret.

Respuit hoc auditus atque condemnat, nos hic cantum apponemus, et exercitatis in arte canendi bene purgatis auribus liberum iudicium relinquemus.

[ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,MP,MP on staff3] Cui si in verbis syllabam longam, et in sonis semibreuem adijciamus, erit huiusmodi

Vere terra viret nunc.

Et cantus. [ClefC2,Sv,Mv,Sv,Mv,Mv,Sv,Sv on staff3] Cuius vsus frequens est in tenoribus cantionum Hispanarum, vt in quinto libro superius ostensum est, Id etiam in caeteris sensu explorante facile esse, ait, experiri. ratio nanque certissima est, cum sibi copulantur, qui inter se sunt copulabiles pedes, eas partes debere in fine subiungi, quae omnibus conueniunt in illa serie collocatis, ne inter socios quodammodo discordiae aliquid oriatur. Illud magis mirandum est, quod cum spondaeus et diiambum et dichorium suauiter claudat tamen cum hi duo pedes siue soli siue cum alijs copulabilibus quoquomodo mistis in vna series fuerint, spondaeus in fine approbante sensu poni non potest. Quis enim dubitet aures libenter accipere haec singula repetita

Timenda res non est.

Et item separatim

Iam timere nole.

Cum silentio duorum temporum in repetitione, prioris hic potest esse cantus.

[ClefC1,Mv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,SP on staff3] Posterioris autem hic [ClefC1,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Sv,SP on staff3] At si ita iungas

Timenda res iam timere noli.

Nisi in soluta oratione audire nolim, quod in cantu sic experiri licebit.

[ClefC2,Mv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Nec absurdum minus est, si quolibet loco alium connectamus veluti molossum hoc modo

Vir fortis timenda res iam timere noli. [ClefC2,Sv,Sv,Sv,Mv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv on staff3] Vel etiam ita

Timenda res iam timere vir fortis noli.

Cuius cantus erit huiusmodi [ClefC2,Mv,Sv,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Mv,Sv,Sv,Sv,Sv,Sv on staff3] Eius absurditatis causa est quod pes diiambus etiam ad duplum et simplum, vt ad simplum et duplum dichorius plaudi potest: spondaeus autem duplae parti eorum [371] aequalis est, sed cum eum ille trahit ad primam, hic ad extremam, existit nonnulla discordia, et ita tollit ratio admirationem. Sed haec Diui Augustini verba expositione videntur indigere, in qua considerandum est, diiambum praeter diuisionem, qua in duo aequa, hoc est in duos iambos diuiditur, si ad duplum et simplum plaudendus est, non aliter, quam in amphibracho, qui quatuor est temporum, et syllabam longam duorum diuidi posse, vt in hoc

Timenda res. Amphibrachus est, Timenda.

Quae prior et dupla pars posterioris est, et, Res, syllaba longa, quae simpla et posterior existit, et habebit quatuor sublatio manus, et duo positio. Contrario modo dichorius praeter hoc, quod illum in aequa duo trochaei partiuntur, vt a simplum et duplum plaudatur, in syllabam longam et amphibrachum diuidendus est, ex quibus prior pars erit simpla, et posterior dupla, vt in hoc

Res timenda.

Et quoniam a manus incipit positione, duo tempora positio, sublatio quatuor habebit, vt in his exemplis, diiambus

[ClefC2,Mv,Sv,Svcd,Sv on staff3] Timenda res. Dichorius [ClefC2,Sv,Svcd,Sv,Mv on staff3] Res timenda.

Quamobrem optime Diuus Augustinus considerauit, diiambum trahere spondaeum ad primam sui partem, et dichorium ad extremam: quod si diiambus, et dichorius consequenter positi practicis in cantu non admodum videntur aurium sensum offendere, hoc idcirco euenit, quia percutiunt illum in prima syllaba, atque ita percussus ditrochaei naturam induit, et cum eo videtur rite posse collocari. Quod practicis euenit, quia solum iuxta sensum iudicant, sensus autem quanquam in magnis differentijs non fallitur, circa paruas tamen facile decipitur: quare non aurium est haec iudicare sed rationis, quae vel ad minutissimas differentias vsque pertingit. Si tamen naturalis eorum percussio seruetur, vt ille in vltima, et dichorius in prima plaudatur, et rationis et sensus iudicio nemo non intelliget absque silentij temporis vnius interpositione neutiquam posse continuari. Procedit vlterius Diuus Augustinus nec minus, inquiens, miraculum edit antispastus, cui si nullus pedum, aut certe solus dijambus misceatur, patitur iambo metrum claudi; cum alijs autem positus nullo modo et cum dichorio quidem propter ipsum dichoreum. Sed hoc minime miror, cum caeteris vero senorum temporum pedibus cur memoratum trium temporum pedem in fine repudiet, nescio quae causa sit, secretior fortasse, quam vt a nobis asseri atque ostendi queat: sed hoc his exemplis probo, nam haec duo metra

Potestate placet, Potestate potentium placet.

Nemo ambigit, suauiter singula repeti cum silentio trium temporum in fine, quod eorum hic cantus ostendunt, prioris [ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,Mv,Sv on staff3] posterioris [ClefC1,Mv,Sv,Sv,Svcd,Mv,Sv,Mv,Sv,Mv,Sv on staff3]

Plausus autem percussio videtur in secunda syllaba, quae longa est, facienda iuxta iambi naturam, vt concinnius cantus procedat. at haec insuauiter cum eodem silentio; cum molosso

Potestate praeclara placet.

Cum ionico a minor

Potestate sibi multum placet.

Cum choriambo

Potestate iam tibi sic placet.

Cum ionico a maiori

Potestate multum tibi placet.

Cum dichoreo

[372] Potestate magnitudo placet.

Quod manifestius ostendunt eorum cantus [ClefC3,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Sv,Svcd,Sv,SP,MP,2LP,Mv,Sv,Sv,Svcd,Mv,Mv,Sv,Sv,Mv,Sv,2LP,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Mv,Sv,2LP,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Svcd,Sv,2LP,Mv,Sv,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,Sv on staff3] Et quod ad sensum quidem attinet suo munere in hac quaestione functus est, et quid acceperit, et quid exploserit indicabit, sed de causa, cur ita sit, ratio consulenda est. Ac mea quidem in tanta obscuritate nihil aliud videt, nisi cum diiambo antispastum dimidiam partem priorem habere communem, nam vterque a breui et longa incipit, posteriorem autem cum dichoreo, longa enim et breui ambo finiuntur. Itaque antispastus vel solus tanquam suam priorem dimidiam, vel cum diiambo, cum quo eam communiter habet, collocatus patitur in fine metri iambum esse, et cum dichoreo pateretur, si eidem dichoreo talis terminus conueniret; cum caeteris autem non patitur, quibus tali societate non iungitur.

De metrorum varijs copulationibus ex Diui Augustini doctrina. CAPVT XXII.

REliquum est nunc, vt hanc de metris tractationem ipsius Diui Augustini doctrina circa metrorum copulationem, nouo quodam modo procedentes concludamus: cuius haec pene sunt verba. Quod ad metrorum copulationem attinet, satis est in praesentia videre, posse sibi diuersa metra copulari, quae tamen plausu, id est, leuatione ac positione conueniant, diuersa sunt autem vel quantitate, vt cum maiora copulantur minoribus, qualia sunt sapphica cum adonico, quod choriambo et vna longa in fine constans quanto minus fit superioribus tribus inter se aequalibus nemo non videt: vel pedibus sicut haec

Grato Pyrrha sub antro, Cui flauam religas comam.

Cernimus quippe ex his duobus superius constare spondaeo et choriambo et longa vltima, quae ad sex tempora implenda spondaeo debebatur: hoc autem posterius spondaeo et choriambo et duabus vltimis breuibus, quae item cum primo spondaeo implent sex tempora. Paria sunt ergo haec temporibus, sed in pedibus nonnihil diuersitatis inest, verum est, quod Diuus asserit Augustinus sed manifestius ostenditur in his duobus eiusdem generis ex quarti libri ode tertiadecima

Quae spirabat amores, Quae me surpuerat mihi.

Quae inuersa constituent hexametrum dactylicum hoc modo

Quae me surpuerat mihi, quae spirabat amores.

Vt etiam hic cantus ostendit; prioris modi [ClefC1,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv,2LP,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd on staff3] inuersa [ClefC1,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Svcd,Svcd,2LP,Sv,Sv,Sv,Svcd,Svcd,Sv,Sv on staff3] Cui simile est hoc Virgilianum

Cui non dictus Hylas puer, et Latonia Delos.

Est et alia differentia harum copulationum, quod alia ita copulantur, vt nulla sibi silentia interponi velint, sicut haec modo posita; alia inter se sileri aliquid postulant, vt haec

Vides vt alta stet niue candidum.

Soracte, nec iam sustineant onus

Syluae laborantes, geluque

[373] Flumina constiterint acuto.

Nam si haec singula repetantur, priora duo vnum tempus in fine sileri flagitant, constant enim ex diiambo et ionico a maiori et cretico, qui quoniam quinque temporum est, vnum sileri debet, vt cum alijs senorum temporum aequetur, antequam ad caput redeatur: tertium duo; quartum tria, vt superius ostensum est. Copulata vero a primo ad secundum transeuntem vnum tempus silere cogunt. Hoc Diui Augustini intelligendum est, si ad sena tempora haec metra plaudamus: nam ad quaterna plaudentibus, vt superius ostendimus, nil opus est silere: nisi voluntarie velimus integrum pedem a primo ad secundum, et a secundo ad tertium silendo quiescere, atque item a tertio ad quartum. A quarto etiam, si ad primum redeas, nihil silebis, vt dictum est, nisi voluntarie. Et quae est ratio redeundi ad primum, eadem est ad aliam talem cupulationem transeundi obseruata in primis syllabis trium pedum varia quantitate, quae in cantu variari non debet, quamuis modo longae, modo breues licentia poetica positae reperiantur. Vnum hoc constanter Horatius in hoc metri genere custodit, quod tertium metrum, cum sit dimetrum iambicum hypercatalecticum, vt Victorinus et Celsus Bassus metiuntur, tertium pedem semper spondaeum facit, pedem quatuor temporum, cum ex lege versus trium etiam et multo rationabilius esse possit. Sed vt ad Diuum Augustinum reuertamur, hoc genus, ait, copulationum recte nos appellamus circuitum, quae periodos Grece dicitur. Circuitus autem minor esse non potest, quam qui duobus membris constat, id est, duobus diuersis metris, neque maiorem esse voluerunt eo, qui vsque ad quatuor membra procedit. Licet igitur minimum bimembrem, medium trimembrem, et vltimum quadrimembrem vocare, hos enim Graeci dicolon, tricolon, tetracolon vocant. De quo toto genere, quoniam diligentius tractaturi sumus in eo sermone, qui nobis de versibus restat, nunc interim hoc satis sit. Huc vsque Diuus Augustinus in metrorum copulatione progressus est: numerum autem, quem ille certis metris constituit, apponere noluimus: quoniam, vt ipse ait, si adhibita omni silentiorum interpositione, et omni pedum commistione, et omni solutione longarum colligere metrorum numerum velimus, tantus existit, vt nomen eius fortasse non suppetat. Et vt ipsius etiam verbis hanc de metris tractationem optime claudamus, haec, inquit, exempla, quae a nobis sunt posita, et quaecunque alia poni possunt, quanquam et appetat in efficiendo, et approbet in audiendo natura communis, tamen nisi ea docti et exercitati hominis pronuntiatio commendet auribus, sensuque audientium non sit tardior, quam humanitas postulat, non possunt, ea quae tractauimus, vera iudicari. Quod, vt melius fieri posset, singulis metrorum exemplis suos cantus apponendos curauimus, vt harmonijs et rhythmis inuoluta potentius in audientium animos influant. Sed interim nos cum ipso Diuo Augustino quiescamus, vt ex eius praecipue, et aliorum deinde, qui de re metrica benemeriti sunt, doctrina, quae ad musicam institutionem necessaria videbuntur, de versuum tractatione sumamus, cuius non minus vtilem quam iucundam cognitionem futuram esse coniecto. Habet enim inter se, vt Victorinus ait, metrorum ac versuum ratio summam in cognoscendo voluptatem, qua et veterum sub quacunque lege tradita celeriter comprehendere, et multa ipsi emulandi studio noua concipere animo, atque informare possimus.

SEXTI LIBRI DE MVSICA FINIS.